Rivierenland gebruikt de stuwende kracht van waarderend onderzoek

Rivierenland gebruikt de stuwkracht van waarderend onderzoek.

Op vrijdag 29 maart jl. was de eerste leerbijeenkomst van Aan de slag met preventie in uw gemeente in het Huis van de Stad in Culemborg. Met het programma wil ZonMw het gebruik van erkende interventies in gemeentelijke preventieprojecten stimuleren en een brede lerende aanpak bevorderen. Zes lokale samenwerkingsverbanden van gemeenten, kennisinstituten en partners uit zorg en welzijn deelden hun eerste ervaringen met het ontwikkelen van een plan van aanpak. Organisator projectteam Samen Leren van Gezond Gewicht Rivierenland (SLvGGR) belichtte de rol van waarderend onderzoek binnen het eigen project en verzorgde een korte workshop.

Gemeenten spelen een belangrijke rol in een betere gezondheid van hun inwoners en in het verkleinen van gezondheidsverschillen tussen wijken. ZonMw wil hen met het programma Aan de slag met preventie in uw gemeente ondersteunen in de dagelijkse uitvoeringspraktijk, onder meer door het gebruik van erkende interventies te stimuleren. Deze zijn veelal ontwikkeld met financiering van ZonMw.

Samen leren

Preventie vraagt een integrale aanpak met naast zorg ook aandacht voor ruimtelijke ordening, welzijn, inkomen, onderwijs, participatie, milieubeleid en wijkvoorzieningen. In elke regio werken gemeenten, GGD’en, Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid en Werkplaatsen Sociaal Domein daarom samen. Zo kunnen de partijen van elkaars kennis en ervaring profiteren en aldoende tot nieuwe inzichten komen.

Overkoepelende leerkring

Een overkoepelende leerkring stimuleert uitwisselen van kennis en ervaring tussen de verschillende regio’s. Dit vergroot het lerend vermogen en voorkomt dubbel werk.

De zes regionale projecten:

• Samen Leren voor Gezond Gewicht in Rivierenland
  Samen met inwoners, professionals en beleidsmakers een gedegen aanpak tegen overgewicht ontwikkelen die wordt omarmd door de lokale gemeenschap.
• Ouderen sterker maken: fysiek en sociaal in Rijnmond en Drechtsteden
  Inzetten op een vitale derde levensfase van de 55-plusser door versterking van fysieke en sociale weerbaarheid en het verhogen van bewustzijn op eigen regie.
• Aan de slag met preventie in de Drentse gemeenten
  Werken aan gezondheid van inwoners door samen leren en een stevige integrale lokale aanpak op basis van gezondheidsprofielen.
• Wijzer in de Wijk in Leiden, Alphen a/d Rijn en Den Haag.
  Gezondheidsachterstanden terugdringen door samen met inwoners en lokale partners een integrale wijkgerichte aanpak op te stellen en uit te voeren.  
• Bruggen naar Gezond Gewicht in Zaanstreek-Waterland
  Gezond gewicht bij jongeren bevorderen door een gezondere leefomgeving, passende ondersteuning en aandacht voor het systeem rond jongere en gezin.
• Samen in beweging met kwetsbare bewoners in Noord- en Oost-Gelderland
  Kwetsbare groepen stimuleren om deel te nemen in de lokale gemeenschap, zodat ze op volwaardige wijze mee kunnen doen in de samenleving.

In Rivierenland willen de gemeenten Culemborg, Tiel, Maasdriel en West Betuwe overgewicht aanpakken samen met GGD Gelderland-Zuid, academische werkplaats publieke gezondheid AMPHI en de Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen (WSDN). Waarderend onderzoek staat in de planfase centraal.

In projecten tegen overgewicht liepen Culemborg, Tiel, Maasdriel en West Betuwe tot nu toe tegen dezelfde obstakels aan. De projecten sloten niet aan bij wensen en behoeften van inwoners en professionals en ze waren niet op maat gesneden voor de betreffende gemeente. In project Samen Leren voor Gezond Gewicht Rivierenland (SLvGGR) willen de deelnemende partijen leren hoe ze per gemeente tot een goede plan van aanpak kunnen komen in co-creatie met inwoners en professionals. SLvGGR gebruikt daarvoor de methodiek van waarderend onderzoek.

Workshop

Tijdens de bijeenkomst gaf Lisbeth Verharen (WSDN) een korte workshop over waarderend onderzoek en konden de aanwezigen kennis maken met twee werkvormen: Het Talentenspel en de Omgevingswandeling. De deelnemers kregen vervolgens een rondleiding door de binnenstad onder leiding van stadsgidsen met de uitnodiging (ook) te kijken naar alle mogelijkheden die de stad biedt om gezond gewicht te bevorderen. Na de lunch in de binnentuin werd de middag verder gewijd aan intervisie en onderlinge uitwisseling.

Als GIDS-gemeente maakt Culemborg zich sterk voor gelijke kansen voor elke inwoner: werken aan overgewicht is een speerpunt. Wethouder Simon Buwalda vindt deelnemen aan Samen Leren aan Gezond Gewicht Rivierenland een uitgelezen kans om meer kennis te krijgen over goede en meetbare aanpakken. En natuurlijk hoopt hij op een panklare oplossing waarmee Culemborg aan de slag kan.

Proeftuin

Culemborg stelt zich graag beschikbaar als proeftuin voor nieuwe experimenten. “In sportverenigingen ontdekten we dat bij sporters gezelligheid op de eerste plaats staat. Zou gezelligheid een brug kunnen vormen om mensen in beweging te krijgen? In het kader van het lokale preventieakkoord zijn we al bezig met een plan om mensen met diabetes in sportkantines uit te nodigen. Daar word ik helemaal enthousiast van. Maar ja, hoe doe je dat goed? Wat zijn kaders? Procesafspraken? Ik wil veel meer op effect sturen in het sociale domein.”

Andere perspectieven

Buwalda waardeert de opzet van het project: “In Rivierenland zijn we gewend om bij problemen direct de mouwen op te stropen. Nu goed samen nadenken over wat goede manieren zijn om overgewicht aan te pakken die in de praktijk echt werken is belangrijk. Ik hoop dat het project een fantastische nieuwe aanpak oplevert. We hebben hele krappe budgetten maar zijn altijd bereid om verder te kijken.”

In de zes samenwerkingsverbanden werken gezondheidsmakelaars, welzijnsmedewerkers en beleidsmedewerkers met elkaar samen. Wat betekent integraal werken aan gezondheid voor hen?

Maaike Geertzen, gezondheidsmakelaar West Betuwe: “Integraal betekent voor mij vanuit verschillende professies samen optrekken. Maar ook kijken naar de verschillende aspecten van een thema vanuit verschillende invalshoeken en hoe je interventies en activiteiten elkaar kan laten versterken.” Collega Alice Tjaden uit Culemborg vult aan: “Het is het voorkomen van losse flodders. Integraal werken zit ondertussen al in ons DNA. Maar de manier van samen leren in dit project is nieuw.”

Wat is de meerwaarde van ‘samen leren’ als je de uitvoeringspraktijk wil verbeteren?

Alice Tjaden: “Dat je elkaar leert waarderen en respect hebt voor wat ieder kan inbrengen, waardoor je elkaar daarna beter weet te vinden. Welzijnsmedewerker Alice Versluis uit Culemborg is het met Tjaden eens. “Als je elkaar beter weet te vinden, verbetert dat de praktijk.” Financiering blijkt een belangrijke voorwaarde. Versluis: “Samen leren is waardevol, maar op een gegeven moment moet er wel boter bij de vis. Als je bijvoorbeeld wil dat huisartsen of fysiotherapeuten meedoen, zijn er grenzen aan hun vrijwillige inzet. Maar ook ik kan niet eindeloos uren besteden.”

Hoe kan een erkende interventie bijdragen?

Maaike Geertzen: “Een erkende interventie werkt pas als die goed wordt geïmplementeerd en dat is nog heel lastig. Dat maakt dit project waardevol.”

Waarderend onderzoek staat ook wel bekend als Appreciative Inquiry. De onderzoeksmethode draait om de krachten bundelen, waarderen wat al goed is, en zo met positieve energie samen veranderingen in gang zetten. Hoe werkt dat precies? En hoe bevalt de methodiek tot nu toe in praktijk in Rivierenland?

Lisbeth Verharen, Lector versterken voor sociale kwaliteit WSDN: “Waarderend onderzoek is een participatieve manier van samenwerken. Binnen de methode gaat het om samen doen met waardering voor de aanwezige talenten in het team. Iedereen die bij het vraagstuk betrokken is, kan van betekenis zijn. Door de krachten te bundelen is verandering mogelijk. En omdat je alle betrokkenen van meet af aan in het project meeneemt, vergroot je de kans dat innovaties of veranderingen geborgd worden.”

Lokaal waarderen

SLvGGR gebruikt waarderend onderzoek als leidraad en fundament in het project. Vier lokale werkgroepen maken onder centrale aansturing elk een eigen lokale aanpak aan de hand van de vijf fases van waarderend onderzoek. Ze gebruiken verschillende werkvormen. In de Define-fase nodigde de Wall of Wonder de deelnemers uit om met nieuwe ogen naar gezond gewicht te kijken en niet direct te vervallen in aannames en bekende oplossingen. Met het Talentenspel leerden deelnemers elkaar waarderen om het talent en de ervaring die ieder inbrengt. In de Discover en Dream-fase staan onder meer narratieve interviews met actieve vrijwilligers en bewoners op het programma om zo waardevolle informatie te verzamelen. Ook gaat het team erkende interventies verkennen, als bouwstenen die van waarde kunnen zijn in de Design-fase.

Leerervaring

De leerervaringen tot nu toe: waarderend onderzoek blijkt in de praktijk goed te werken. Deelnemers geven aan dat ze nieuwe kennis vanuit het project meenemen in hun eigen functioneren en van elkaar leren. Inwoners betrekken blijft lastig. De vraag is ook of de inwoners per se in de werkgroep moet deelnemen of dat waarderende interviews in bijvoorbeeld een bibliotheek net zo goed werken. De ambitie is dat waarderend onderzoek als werkvorm voor brede samenwerking tussen zorg, welzijn, beleid en inwoners gaat inslijten en dat het project een beweging inzet voor structureel werken aan Gezond Gewicht in de regio.

Bij ontwikkeling en uitvoering van uw preventieproject heeft u ruime keuze uit erkende interventies. Waar kunt u die vinden? En hoe kiest u de interventie die het beste bij uw project aansluit? Karlijn Leenaars van RIVM helpt u op weg. U kunt u ook aanmelden voor de workshop Aan de slag met erkende interventies.

1. Databases vinden

Loket Gezond Leven van RIVM biedt ruime keuze uit erkende leefstijlinterventies. U kunt ook erkende interventies inzetten van andere Nederlandse organisaties, Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), Kenniscentrum Sport, MOVISIE, Trimbos en Vilans. Zij beschikken over databases met erkende interventies vanuit hun eigen domein.

2. Een keuze maken

RIVM biedt hulp bij het kiezen van een erkende interventies  met een handig stappenplan.

Over wat een aanpak tegen bijvoorbeeld alcoholmisbruik bij jongeren nu echt succesvol maakt, maakt RIVM ook handige dossiers: wat werkt dossiers.

RIVM organiseert ook de workshop Aan de slag met erkende interventies (kiezen en aanpassen van erkende interventies) en de workshop Interventie beschrijven (om zelf interventies in te dienen bij erkenningscommissie). Informatie en aanmelden: karlijn.leenaars@rivm.nl

3. Valkuil

Bij de keuze van een geschikte erkende interventie zijn twee zaken cruciaal. Ten eerste moet duidelijk zijn wat de oorzaak is van het probleem dat wordt aangepakt. Bijvoorbeeld: wat maakt dat ouderen weinig bewegen. De interventie moet daarop zijn gericht. Ten tweede moet de interventie aansluiten bij wensen en behoeftes van de doelgroep. In dit geval is het belangrijk ouderen bij de keuze te betrekken. Om dan vervolgens de wensen en behoefte te vertalen in een passende interventie.

4. Interventies op maat maken

Het is een misverstand dat een erkende interventie een op een moet worden ingezet. Een interventie kan aan de lokale situatie worden aangepast, zolang de werkzame elementen (kern van de interventie) ongewijzigd blijven. Dit zijn de elementen die maken dat de interventie werkt. Het is belangrijk om met de interventie-eigenaar te bespreken wat aangepast kan worden en wat niet.  

Voor vragen kunt u terecht bij Karlijn Leenaars: karlijn.leenaars@rivm.nl of 030 274 2757.