De-implementatie van steunkousenzorg in de wijk

Als iemand weet hoe effectief een hulpmiddel kan zijn bij het aan- en uittrekken van steunkousen, dan is het ergotherapeut Klaske Jongsma, die bij zorgorganisatie Careyn werkt: ‘Het grootste probleem voor veel ouderen is dat ze vanwege hun ouderdom niet goed meer kunnen bukken en niet meer bij hun voeten kunnen’, vertelt ze. ‘De meeste hulpmiddelen zijn dan ook armverlengend. Het gaat om apparaten waar je de steunkous aan vastmaakt, zodat je zonder te bukken je voeten in de kous kunt doen, waarna het apparaat de kous omhoog trekt. Dat wordt meestal gecombineerd met een glijzak, die de weerstand op het been vermindert.’

Zo’n aanpak past goed in een project van ZonMw dat als doel heeft om het aantal zorghandelingen in de wijkverpleging terug te dringen waarvan gebleken is dat ze geen toegevoegde waarde hebben. Milou Cremers werkt namens het Erasmus MC als junior onderzoeker aan een van deze projecten: De-IMPLEmentation of low-value care in home care nursing (DIMPLE-studie). Zij maakte een top 10 van onnodige zorghandelingen die de wijkverpleging uitvoert. Die legde ze vervolgens voor aan wijkverpleegkundige Sabine Fonville van zorgorganisatie Careyn, die er 1 selecteerde. ‘Wij hadden best veel cliënten met steunkousen,’ legt Sabine uit. ‘In het verleden was het vaak een automatische aanname dat iemand van het wijkteam steunkousen aantrok. Dus ik dacht: dit is een mooie kans om te onderzoeken welke cliënt dat zelfstandig kan.’ Sabine volgde een training voor ‘de-implementatieambassadeurs’ ofwel zorgprofessionals die leren om kennis en tips rondom de-implementatie over te brengen aan hun teamleden.

Careyn startte in maart 2023 met een hulpmiddelenspreekuur voor steunkousen, dat eens in de 2 weken plaatsvindt en waar telkens ruimte is voor 4 cliënten. Sabine was meteen blij met het spreekuur: ‘Nu had ik een prachtig instrument in handen om tegen huisartsen te zeggen: “Meld mensen niet automatisch aan voor steunkousenzorg door het wijkteam, maar laat ze eerst naar het hulpmiddelenspreekuur voor steunkousen komen.” Wij bekijken dan of iemand in staat is om het met een hulpmiddel zelf te doen. Zo niet, dan gaat het over gepaste zorg en kunnen mensen alsnog bij het wijkteam terecht.’ Behalve via de huisarts weten mensen het spreekuur ook te vinden via de wijkteams van Careyn en via de Utrechtse steunkousenleverancier Livit. Heel incidenteel melden mensen zichzelf aan.

Wat is in cijfers het effect van het spreekuur? Milou heeft ze paraat. Het wijkteam bespaarde het eerste half jaar 9 uur en 55 minuten uur per week aan steunkousen uit- en aantrekken op een totaal van 51 uur en 45 minuten steunkousenzorg. ‘Dus dat scheelt bijna 20%. Ook zijn er 4 clienten uit zorg gegaan, omdat ze het nu zelfstandig kunnen zonder hulp van de wijkverpleegkundige. Bovendien komt er bijna geen nieuwe aanmelding meer bij omdat huisartsen cliënten doorsturen naar het hulpmiddelenspreekuur voor steunkousen. Dus het scheelt ook dat er geen wijkverpleegkundige op pad hoeft voor een indicatiegesprek. Uiteraard blijft er altijd een groep cliënten over voor wie steunkousenzorg passende zorg is.’

Niet alle cliënten zijn meteen enthousiast over het idee om zelf steunkousen aan te trekken, zegt Klaske eerlijk: ‘Soms denken ze: “Dat is moeilijk” of “Ik weet niet of ik het wel kan”.’ Wat ook relatief vaak voorkomt, is dat mensen al wijkzorg hebben en gehecht zijn aan dat contact en die aandacht. De weerstand is veel kleiner als we mensen vanaf het begin vertrouwd maken met zelfstandigheid.’

Gelukkig zijn de meeste gebruikers enthousiast. Klaske: ‘Eén vrouw begon ermee op donderdag en op maandag kreeg ik al een appje van haar dochter: “Het is fantastisch! Hadden we dit hulpmiddel niet eerder kunnen krijgen?” Mensen krijgen weer meer vrijheid. Soms moeten die kousen 's avonds om 7 uur al uit, omdat dan de thuiszorg komt. Maar het is beter om ze gewoon te dragen tot je naar bed gaat. Het geeft mensen veel meer zelfstandigheid en regie. Van wachten wordt niemand blij.

En hoe is deze nieuwe aanpak voor de zorgprofessionals? Milou hoorde recent in een bespreking dat sommigen bang zijn dat ze straks hun uren niet meer kunnen maken. ‘Maar je kunt ook eventueel ondersteunen in andere teams waar een tekort is aan personeel. Het allermooiste is als medewerkers zelf gaan meedenken: is deze zorg wel echt nodig en kan deze cliënt niet zelfredzamer zijn?’ Sabine: ‘Die houding vergt ook een ander gesprek bij je cliënten. Die verschuiving zie ik binnen Careyn steeds meer plaatsvinden.’ Milou beaamt dat: ‘Ik ben nu 2 jaar bezig met dit onderzoek en ik zie in Sabines team de houding veranderen. Collega's geven zelf aan of de zorg gepast is bij cliënten of niet. Ze gaan inderdaad meedenken.’

Hoe is het voor Sabine om ‘de-implementatieambassadeur’ te zijn? Ze is razend enthousiast. ‘In het begin was ik nog een beetje zoekende: Hoe gaan we dit doen? Wat ben ik nu eigenlijk? Maar het is heel leuk om ermee bezig te zijn, om er je team in mee te nemen. Het vergt wel wat tijd, vooral in het begin is het veel investeren, maar op een gegeven moment begonnen collega's naar mij tot te komen.’ Milou: ‘Ik vind het heel leuk om te zien dat het effect heeft. Met de 10 uur die Careyn nu bespaart, creëren ze ruimte voor cliënten die op een wachtlijst stonden of om de werkdruk te verminderen. Zo ontstaat ademruimte.’ Sabine, lachend: ‘Nou, die tijd wordt meteen gevuld met andere cliënten en andere zorg! Maar we zijn nu wel méér bezig met zorg die ertoe doet. En daar krijg ik dan weer energie van.’ Klaske: ‘Het mooie van deze steunkousenaanpak is dat hij heel simpel en enkelvoudig is. Je ziet snel resultaat. Mensen komen naar ons spreekuur, dan hebben we alles bij de hand én wij sturen ze met het hulpmiddel naar huis. Meestal kan de thuiszorg al na een paar dagen gestopt worden.’

Wie zijn er nodig om van deze aanpak een succes te maken? De huisartsen doen enthousiast mee en verwijzen cliënten naar het hulpmiddelenspreekuur voor steunkousen, weet Sabine: ‘Ik krijg al maanden vrijwel geen cliënt meer aangemeld voor steunkousenzorg. Mensen gaan eerst naar het spreekuur.’ Bij ziekenhuizen ziet ze ruimte voor verbetering: ‘Laatst vroeg een ziekenhuis zorg aan voor 7x douchen. De betreffende cliënte was namelijk benauwd en had ondersteuning nodig. Maar zelf vond ze 2x ondersteuning in de week genoeg. Uiteindelijk is ze slechts anderhalve week in zorg geweest. Maar toen hadden wij wel een indicatie gedaan en zorg ingezet. Ziekenhuizen kunnen nog beter met een cliënt in gesprek gaan vóórdat ze een cliënt doorzetten naar een wijkteam.’

Sabine heeft de smaak nu zó te pakken dat ze al verder kijkt dan steunkousenzorg. ‘Ik wil dat onze wijkverpleegkundigen anders gaan kijken naar alle niet-gepaste zorg. Ik ben onlangs gestart met het stukje ADL [Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen, red.]. Als je gaat indiceren bij cliënten, spreek dan direct de verwachting uit dat zij zelf doen wat ze zelf kunnen.’ Klaske: ‘Wij zijn altijd bezig met de vraag: "Hoe kan de cliënt zichzelf zo zelfstandig en veilig mogelijk redden?". Daarbij werken we veel samen met de wijkteams. We zien dat mensen vaak bereid zijn om meer zelf te doen. En we geven ze ook tips: “U hoeft uw broek niet staand aan te trekken, u kunt er ook bij gaan zitten.” Zo simpel kan het zijn. En soms moeten mensen even het vertrouwen krijgen dat ze iets zelf kunnen. Als dat lukt, is dat heel leuk om te zien.’

Tekst: Stan Verhaag
Eindredactie: ZonMw