Ervaringsdeskundigheid verbindt de systeemwereld met de leefwereld

Bij de zorg voor mensen met onbegrepen gedrag kunnen ervaringsdeskundigen - mensen die zelf deze zorg hebben gehad - hulp bieden. Ze kunnen hun ervaring professioneel inzetten om mensen die in een vergelijkbare situatie zitten te helpen. Dat zegt Ben Roelands, manager bestuursbureau bij MIND, de koepel van, voor en door cliënten- en familieorganisaties in de geestelijke gezondheidszorg.

Ervaringsdeskundigheid is volgens Ben een breed begrip. ‘Iedere ervaring is immers anders. Elke ervaringsdeskundige ontwikkelt zich bovendien op zijn of haar manier en heeft zijn of haar specifieke kwaliteiten. Maar de grote gemene deler is dat ervaringskennis, naast professionele praktijkkennis, enorm waardevol kan zijn bij de zorg voor mensen met onbegrepen gedrag.’

Zo kunnen ervaringsdeskundigen professionals inzicht geven in de problematiek van de cliënt. Ben: ‘Zij herkennen de symptomen en de vaak complexe situatie waarin de cliënten zich bevinden. Daarbij kun je denken aan psychische kwetsbaarheid, eenzaamheid, werkloosheid, schulden, verslaving of dak- en thuisloosheid. Maar ook de “systeemwereld” van instanties, loketten, wettelijke kaders en financieringsstromen, die bij zorg en ondersteuning vaak nog centraal staan, maken het voor cliënten ingewikkeld. Ervaringsdeskundigen weten dan ook dat voor herstel meer komt kijken dan alleen professionele en wetenschappelijke kennis over een psychiatrische aandoening.’

Door de vroegtijdige betrokkenheid, inzet en signalen van ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheid kun je juist de leefwereld, het perspectief en de omgeving van de cliënt centraal stellen. ‘Ervaringsdeskundigen leggen doorgaans gemakkelijk contact met cliënten, die dit contact als laagdrempelig ervaren’, aldus Ben. ‘Op die manier kun je veel mensen met onbegrepen gedrag bereiken en hen naar de juiste hulp begeleiden. Dankzij ervaringsdeskundigheid wordt het begrip bij professionals voor de vaak complexe situatie van de cliënten bovendien groter. Dat kan resulteren in geschiktere oplossingen en betere zorg en ondersteuning.’

Inmiddels worden ervaringsdeskundigen in allerlei vormen en op verschillende niveaus in organisaties ingezet. Volgens Ben valt of staat het succes van deze inzet bij draagvlak voor ervaringsdeskundigheid en de overtuiging bij professionals dat die bijdraagt aan de kwaliteit van de zorg. ‘Ervaringsdeskundigen kunnen de zorg en ondersteuning alleen daadwerkelijk verbeteren als ze een volwaardige plek in een organisatie hebben en structureel hierover mogen meedenken.

Bij de inbedding van ervaringsdeskundigheid in organisaties doet zich wel een spanningsveld voor. ‘Wie als geschoold ervaringsdeskundige is opgenomen in een team, werkt volgens kaders en richtlijnen, en wordt daarvoor beloond’, zegt Ben. ‘Dat vergt andere vaardigheden en kwaliteiten dan van iemand die zich vanuit ervaringskennis als vrijwilliger inzet op andere plekken in een organisatie. Het is dan ook belangrijk om goed te kijken naar de rol en kwaliteit van de ervaringsdeskundige. Dit kan uiteraard per persoon en organisatie verschillen.

Ervaringsdeskundigheid is een relatief nieuw vakgebied. Daarom is het volgens Ben essentieel kennis over ervaringsdeskundigheid te delen.

Al met al staat Ben positief tegenover ervaringsdeskundigheid. ‘Uiteindelijk gaat het erom de positie van iedereen die te maken heeft met psychische problemen structureel te verbeteren. Ervaringsdeskundigen kunnen daarbij meerwaarde bieden. Het is wel belangrijk hierover kennis uit te wisselen en die meerwaarde te laten zien. Alleen dan krijg je iedereen mee en kun je ervaringsdeskundigheid naar een hoger niveau tillen.’

Tekst: Onno Kronenberg, november 2023