Huiselijk geweld

De onderzoeksprogramma’s van ZonMw leveren met kennis een bijdrage aan de ondersteuning van de praktijk. En bieden handvatten om de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld te verbeteren, te borgen en te verduurzamen. Met de onderzoeken is deels invulling gegeven aan de onderzoekvragen die in de onderzoeksagenda stonden. Er wordt met financiering van ZonMw onderzoek gedaan naar onder andere  kindermishandeling, seksuele uitbuiting, vrouwelijke genitale verminking, ouderenmishandeling, conflictscheidingen en schadelijke (traditionele) praktijken. De laatste projecten zullen in 2024 afronden.

Bekijk de (tussen)resultaten van recent onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek is van grote waarde voor het verbeteren van de aanpak van kindermishandeling. En dat is belangrijk, want de mishandeling van een kind is heel ingrijpend. En de  gevolgen zijn vaak levenslang merkbaar. Daarom ondersteunen we professionals met kennis die hen helpt in hun dagelijkse werkpraktijk wanneer zij hiermee te maken krijgen. Hoe dit gebeurt leest u op de pagina Kindermishandeling.

In 2021 eindigden 25.962 huwelijken in een echtscheiding. Als een scheiding uitmondt in langdurige conflict(en) tussen ouders en zij daarbij het belang en welzijn van hun kinderen uit het oog verliezen, spreken we van een conflictscheiding. Kinderen kunnen hier mogelijk gevolgen van ervaren. Zo kunnen ze stress ervaren, loyaliteitsproblemen ontwikkelen of het contact met een ouder verliezen. 

Met het instrument SCRES kan je complexe scheidingsproblematiek binnen een gezin op een gestructureerde manier in kaart brengen. Er zijn programma’s om te helpen voorkomen dat een scheiding complex wordt. En om hulp te bieden als het toch complex wordt. Bijvoorbeeld de training ScheidingsATLAS die ouders die gaan scheiden of gescheiden zijn helpt met het vormgeven van het hernieuwde ouderschap. 

Daarnaast is met subsidie van ZonMw het kennisplatform Kind En (Echt)Scheiding (KEES) ontwikkeld. Op dit platform wordt informatie gedeeld over en worden instrumenten ontwikkeld voor het beoordelen van de scheidingssituatie en het vroegtijdig toeleiden naar passende hulp.

Veel vrouwen in Nederland krijgen te maken met huiselijk geweld. Eén op de 5 vrouwen is ooit fysiek mishandeld door een partner of ex-partner. En ongeveer 1 op de 10 vrouwen maakte seksueel geweld door een partner of ex-partner mee.

Partnergeweld

Vrouwen die partnergeweld (hebben) ervaren vinden het vaak moeilijk om hierover te praten en om hulp te zoeken. Ze zijn bang voor de consequenties als hun (ex)partner erachter komt. Ze weten niet welke hulp er is of ze beseffen niet dat er sprake is van partnergeweld. In het onderzoeksproject  SAFE is www.safewomen.nl ontwikkeld en onderzocht. Dit online hulpmiddel helpt vrouwen die te maken hebben (gehad) met partnergeweld. 

Vluchtelingenvrouwen

Seksueel en gendergerelateerd geweld zoals verkrachting, partnergeweld en mensenhandel vormt een aanhoudende bedreiging voor met name (jonge) vluchtelingenvrouwen. Zowel tijdens als na de vlucht. Pharos heeft een methodiek ontwikkeld om seksueel en gendergerelateerd geweld bespreekbaar te maken bij vluchtelingenvrouwen.

Vrouwelijk genitale verminking

Vrouwelijk genitale verminking (VGV) is een (bij wet verboden) ingreep aan de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen zonder medische noodzaak. In Nederland wonen bijna 41.000 vrouwen die zijn besneden en naar schatting lopen ongeveer 4.200 meisjes het risico om besneden te worden. Professionals werkzaam in preventie, medische zorg en veiligheidszorg hebben vaak te weinig kennis op het gebied van VGV. Er is onderzoek gedaan naar de praktische uitvoering van het beleid rond VGV. Er wordt onderzoek gedaan naar het bespreekbaar maken van VGV. En er wordt onderzoek gedaan naar herstelzorg.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt helaas op veel plaatsen voor. In huiselijke kring, op het werk en in de zorg. Maar liefst 50% van de vrouwen en 20% van de mannen heeft fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag meegemaakt. Het is een groot maatschappelijk probleem. Daarom is het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld opgezet.

Slachtoffers seksuele uitbuiting

Hoe ziet goede hulp aan slachtoffers van seksuele uitbuiting eruit? In 2 projecten is daar onderzoek naar gedaan. Het ene project richtte zicht vooral op de effectiviteit van behandeling, het andere op succesfactoren van een goede trajectbenadering. Uit beide onderzoeken komt naar voren dat het leefklimaat en veiligheid heel belangrijk zijn. In een bijeenkomst zijn de resultaten aan de hand van 5 thema’s besproken: steunend netwerk, toekomstperspectief en vervolgzorg, bewustwording en signalering, ervaringsdeskundigheid en behandelaanbod.  

Grensoverschrijdend gedrag bij mensen met een licht verstandelijke beperking

Plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn relatief vaak mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB). Uit onderzoek in Groningen en Friesland bleek dat een ‘plegerbehandeling’ voor jongeren met een LVB effectief is en dat er geen aanwijzingen zijn voor terugval. Daarnaast hebben mensen met een LVB ook een verhoogde kans om slachtoffer te worden van grensoverschrijdend gedrag. Daarom is in een ander project het signaleringsinstrument 11VB ontwikkeld. Om jongeren met een LVB die een verhoogd risico hebben om slachtoffer te worden van (seksuele) uitbuiting in beeld te krijgen.

Schadelijke praktijken signaleren op school

Kindhuwelijken, huisarrest, eergerelateerd geweld en andere schadelijke praktijken blijven te vaak onder de radar. Uit nieuw onderzoek blijkt dat eerstelijnsprofessionals en docenten een belangrijke rol kunnen spelen bij het signaleren en bespreekbaar maken ervan. De onderzoeksresultaten leidden al tot tools en lespakketten voor scholen.

Ouderenmishandeling is een vorm van huiselijk geweld waar 1 op de 20 ouderen mee te maken krijgt. De mishandeling wordt door het slachtoffer vaak verzwegen en door de omgeving niet altijd herkend. Vormen van ouderenmishandeling zijn naast fysieke mishandeling en psychische mishandeling, bijvoorbeeld ook seksueel misbruik, verwaarlozing en financiële uitbuiting.

Signaleringsinstrument

In een onderzoeksproject van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) is een signaleringsinstrument ontwikkeld. Hiermee worden artsen en verpleegkundigen op de eerste hulp geholpen om snel en doeltreffend ouderenmishandeling te kunnen signaleren. Het signaleringsinstrument, de EldeR Abuse ScalE (ERASE), is beschikbaar voor de eerste hulp. Maar is mogelijk ook in andere zorgorganisaties inzetbaar.

Steeds vaker wordt gebruikgemaakt van ervaringsdeskundigheid. Zowel binnen onderzoek als in de praktijk. Ook in het ZonMw onderzoeksprogramma Geweld hoort nergens thuis waren ervaringsdeskundigen nauw betrokken. Bijvoorbeeld bij het beoordelen van subsidieaanvragen. Binnen het programma waren zij verenigd in de Spiegelgroep. In de Handreiking ‘Samen deskundig’ leggen de leden van de Spiegelgroep uit wat randvoorwaarden zijn en hoe een goede samenwerking met ervaringsdeskundigen vorm krijgt. De handreiking is samen met Movisie en het Nederlands Jeugdinstituut gemaakt.

In een onderzoeksproject van TNO is ook onderzoek gedaan naar de inzet van de eigen ervaring op de werkvloer. Een belangrijke voorwaarde bij de inzet van eigen ervaring is dat het ten dienste moet staan van de cliënt en dat het alleen mag worden ingezet wanneer er sprake is van een wederzijds vertrouwen.  Ook is het van belang om de eigen ervaring voldoende verwerkt te hebben.

Tijdens de coronapandemie was het vermoeden dat het aantal meldingen van huiselijk geweld sterk toe zou nemen. Uit het onderzoek ‘Stay home, stay safe’ bleek echter het tegenovergestelde. Er waren geen aanwijzingen voor meer meldingen van huiselijk geweld bij Veilig Thuis. Wel nam in die periode het aantal niet-beroepsmatige meldingen toe. Zo werden buren bijvoorbeeld vaker melder.

Huiselijk geweld gaat vaak samen met andere problematiek binnen een gezin zoals ontwikkelingsbedreiging, jeugdzorg, scheiding, psychische problematiek, armoede, werkeloosheid, verslaving. Het is daarom belangrijk om bij huiselijk geweld naar het hele gezin, het gezinssysteem en alle individuen in het gezin te kijken.

Verbinding volwassenen-ggz en jeugdhulp

Psychische problematiek van ouders en gebruik van jeugdhulp bij kinderen komen vaak samen voor binnen een gezin. Een goede samenwerking tussen instellingen in de volwassenen-ggz en jeugdhulp is daarom noodzakelijk om goede zorg te bieden aan gezinnen. Goede samenwerking is echter vaak lastig te realiseren door organisatorische structuren, wet- en regelgeving en verschillende financieringsstromen. Daarom gaat er in pilots worden geëxperimenteerd met deze samenwerking en wordt er overkoepelend onderzoek gedaan.

Maatwerk voor gezinnen 

Het duurt vaak lang voordat een maatwerkplan voor een gezin met complexe problemen wordt goedgekeurd. Het Instituut voor Publieke Waarden zoekt uit hoe dat beter kan. Ook gezinsprofielen kunnen eraan bijdragen dat de juiste bescherming en hulp krijgt. Deze beschrijven de geweldspatronen die kunnen spelen in een gezin.

Onderzoek naar effectiviteit

Huiselijk geweld: een complex en hardnekkig probleem is een onderzoek naar het effect van de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. De onderzoekers nemen vragenlijsten af bij volwassenen en kinderen, de bij Veilig Thuis gemeld zijn vanwege vermoedens van partnergeweld of kindermishandeling. 

Samenwerken omdat het helpt

Wat werkt in de samenwerking rondom huiselijk geweld en kindermishandeling? In de regio’s Rotterdam Rijnmond en Gooi en Vechtstreek is inzichtelijk gemaakt welke randvoorwaarden nodig zijn en hoe het er in de praktijk uitziet of uit kan zien om (netwerk)samenwerking te realiseren. In Zorg- en Veiligheidshuis Haaglanden bespreken ketenpartners gezinnen waar ernstig huiselijk geweld speelt en hulpverlening tot nu toe te weinig effect heeft gehad. Maar die samenwerking gaat lang niet altijd goed. 

De Haagse Hogeschool onderzocht waar de knelpunten zitten en hoe het beter kan. Binnen het project '84% maatwerk. Minder meningen over mensen met meerdere problemen' is onderzoek gedaan naar  het doorbreken van defensieve routines om zo gezinnen beter te helpen.

Het onderzoek naar huiselijk geweld wordt gefinancierd vanuit de ZonMw-programma’s Veilig opgroeien en Geweld hoort nergens thuis. Ons onderzoeksprogramma Geweld hoort nergens thuis komt voort uit het actieprogramma Geweld hoort nergens thuis van de Rijksoverheid. Dit programma heeft als doel om huiselijk geweld en kindermishandeling terug te dringen, de schade ervan te beperken en zo de vicieuze cirkel van geweld, de overdracht van generatie op generatie, te doorbreken. Dit programma is inmiddels opgegaan in het Toekomstscenario Kind en Gezinsbescherming.