Wees flexibel!
Kwartiermaken is één van thema’s uit het signalement Ervaringsdeskundigheid een stap verder, dat ZonMw in 2019 heeft uitbracht. Het kwartiermaken gaat over het leggen van een brug tussen de ‘leefwereld’, van bijvoorbeeld mensen met een ziekte of beperking, en de ‘systeemwereld’, van bijvoorbeeld beleid, regels, procedures, protocollen en werkinstructies van overheid en instanties. ZonMw laat de kwartiermaker onderzoeken en aanbevelingen doen over hoe onderzoekers, managers en beleidsmakers ervaringsdeskundigen écht kunnen laten participeren. Zodat ervaringsdeskundigen volwaardig kunnen meedenken, hun kritische rol serieus genomen wordt en zij structureel ruimte krijgen om hun werk te doen. Wat is er nog nodig om hen te laten slagen?
Meerwaarde
ZonMw draagt de inzet van ervaringsdeskundigen in programma’s en projecten al jaren een warm hart toe. En er zijn ook al veel stappen gezet. Maar er is meer nodig, van alle kanten, ook van de kant van ZonMw.
Samenwerking is een indicator voor het realiseren van impact. ZonMw zet in op samenwerking met ervaringsdeskundigen in onderzoek, waardoor de uitkomsten beter aansluiten op de praktijk. ZonMw stimuleert daarom al ruim 15 jaar participatie in haar programma’s en projecten.
Bewustwording
ZonMw stimuleert wetenschappers om in hun (onderzoeks)projecten samen te werken met ervaringsdeskundigen, in verschillende rollen en in verschillende fasen. Inmiddels zien wetenschappers het belang van participatie steeds meer in, ook in fundamenteel onderzoek. De vraag is nu veelal: hoe kun je die samenwerking in je project vormgeven?
Informeren, inspireren en handvatten bieden
ZonMw faciliteert projecten door te informeren, te inspireren en handvatten te bieden. De ZonMw-website is uitgebreid met voorbeelden van onderzoekers. Ook is een nieuwsbriefspecial uitgebracht of is er aandacht voor het onderwerp tijdens projectleidersbijeenkomsten. Participatie van ervaringsdeskundigen in projecten kan op verschillende manieren. Van raadplegen tot intensieve samenwerking. De participatiematrix is een gesprekhulp die kan helpen om samen met ervaringsdeskundigen per fase van het project te bekijken hoe de samenwerking het beste vorm kan krijgen.
Participatie als voorwaarde
Wat is er de afgelopen jaren bereikt? We zien steeds vaker ervaringsdeskundigen vertegenwoordigd in programmacommissies. Of zij worden geraadpleegd om mee te denken op belangrijke momenten, bijvoorbeeld over subsidieoproepen, bij de start of bij het bepalen van de koers van een programma. In subsidieoproepen is het betrekken van ervaringsdeskundigen opgenomen als voorwaarde. Ingediende subsidieaanvragen worden niet alleen aan wetenschappelijke referenten voorgelegd, maar ook steeds vaker aan een panel van ervaringsdeskundigen. Het onderwerp leeft. Er komen steeds meer mooie voorbeelden van geslaagde samenwerking in projecten, die gedeeld worden tijdens bijeenkomsten en op de website. Voorbeelden waar we veel van kunnen leren.
Betekenisvolle samenwerking
Tot zo ver ervaringsdeskundigheid in onderzoek. Ook in de zorg, bij het maken van beleid, of in het onderwijs wordt steeds vaker een beroep gedaan op ervaringsdeskundigen. Dat gebeurt nog vrij willekeurig, naar eigen bevind van zaken. Voor betekenisvolle samenwerking, waarin ervaringsdeskundigheid volledig tot zijn recht komt en naar waarde geschat wordt, ook financieel, is nog veel kennis nodig. Bijvoorbeeld over wat ervaringskennis precies is, hoe je ervaringsdeskundigen het beste kunt inzetten, hoe je ervaringsdeskundigen voor hun taak kunt toerusten en welke omstandigheden gecreëerd moeten worden om ervaringsdeskundigen hun rol goed te kunnen laten pakken. Of dat nu is als co-onderzoeker of projectleider, of als hulpverlener in de ggz of als gastdocent in het onderwijs.
In het signalement zijn over ervaringsdeskundigheid in onderzoek, beleid en onderwijs 5 punten geformuleerd waarop stappen gezet moeten worden.
1. Kwartier maken
2. (Financiële) waardering
3. Ontwikkelen van collectieve ervaringskennis
4. Kwaliteit
5. Onderwijs en scholing
Kwartiermaken voor ZonMw
Als we dat weer terugvertalen naar de vraag wat ZonMw de komende jaren te doen staat, zit dat hem niet alleen in eisen stellen, bewustzijn creëren, en, zoals de afgelopen tijd is gedaan, in het inspireren, handvatten bieden en goede voorbeelden geven. Het gaat ook om voorwaarden scheppen en faciliteren, van zowel ervaringsdeskundigen als projectleiders.
Flexibiliteit
Én dingen anders doen. Denk daarbij aan flexibeler programmeren, een wens die vanuit ervaringsdeskundigen al meermalen is uitgesproken. Dat betekent bijvoorbeeld met je project niet vastzitten aan harde regels en voorwaarden die het lastig maken om op basis van nieuwe inzichten de koers te kunnen verleggen. Of met minder strakke deadlines te maken hebben, waardoor zoveel tijd als daadwerkelijk nodig is kan worden gestoken in het tot stand brengen van de onderlinge samenwerking. Tijd om ervaringsdeskundigen meer lucht en ruimte te geven om hun werk naar behoren te doen. Dit zijn voorbeelden van vraagstukken waar kwartiermaker Joos Vaessens de komende tijd binnen ZonMw en met ervaringsdeskundigen en externe partners over in gesprek gaat. ZonMw hoopt hier lessen uit te trekken. En zal deze delen met betrokkenen bij programma’s en projecten.