Verbindende kracht achter vernieuwing

Onze ambitie is ‘met kennis werken aan een goede gezondheid voor iedereen’. Dat is nogal een ambitie, waar niet één kant en klaar antwoord voor te bedenken is. Opvattingen over onderwerpen als gezondheid, ziekte en welzijn veranderen bijvoorbeeld door de jaren heen. En afhankelijk van wie je het vraagt, bijvoorbeeld bij een onderzoeker of patiënt, lopen de ideeën ook uiteen. Onze ambitie vraagt daarom ook iets van ons als organisatie; een brede en kritische blik op het signaleren van kennisbehoeften en dit onder de aandacht brengen van de politiek, onze opdrachtgevers en andere relevante actoren in gezondheid, zorg en welzijn.

Met signalementen vragen we aandacht voor onderbelichte en kansrijke onderwerpen in de medische wetenschap, gezondheidszorg en het sociaal domein. Samen met onderzoekers, opdrachtgevers, praktijkprofessionals, onderwijs en burgers halen we op wat voor (soort) kennisbehoeften er zoal zijn. Voor bij aanvang vrij onbekende thema’s, zoals bijvoorbeeld de oorzaken en effecten van Long COVID. Maar ook voor onderwerpen waar al veel onderzoek naar gedaan is, en waar nog veel te winnen is. Denk bijvoorbeeld aan medicatie en op welke wijze geneesmiddelen effectiever en optimaler ingezet kunnen worden. En ook aan het thema man- en vrouwenverschillen.

Met inmiddels 25 jaar ervaring op de teller hebben we, een scherpe blik ontwikkeld om kansen en risico’s te signaleren. De input en samenwerking van betrokkenen in het veld is en blijft hierbij essentieel. Samen zien en bereiken we veel meer!

Het signaleren van kennisbehoeften is natuurlijk geen doel op zich. Het is een aanpak om een vraagstuk verder te brengen, op zoek naar nieuwe inzichten en toepassingen in de praktijk. Vaak gaat het ook om het creëren van bewustwording: waarom is dit onderwerp belangrijk? Welke kennisvragen hebben de betrokkenen in het veld en hoe willen zij daarin voorzien worden? Zo hebben wij onder andere signalementen uitgebracht over (te lang) doorbehandelen van patiënten, zingeving in de zorg en klimaat en gezondheid. In de komende jaren willen we nog nadrukkelijker in deze signalerende rol investeren.

In de ontwikkeling van geneesmiddelen wordt enorm veel geïnvesteerd. Maar na markttoelating van een medicijn begint het pas echt. Want hoe zet je medicijnen zo in dat ze in de dagelijkse praktijk ook echt effectief zijn? ZonMw heeft dit signaal uit de praktijk opgepakt. Dit resulteerde in een signalement in 2009 – waarbij alle relevante stakeholders betrokken zijn – en waarmee dit dilemma onder de aandacht is gebracht van de politiek. Het resultaat: het kennisprogramma Goed Gebruik Geneesmiddelen is in 2012 gestart en voorziet in antwoorden op complexe vragen hierover. Als structureel programma levert dit al 12 jaar succesvolle resultaten op. 

Het programma Goed Gebruik Geneesmiddelen hanteert een breed gedragen doel; ‘bestaande geneesmiddelen effectiever, veiliger en doelmatiger inzetten in het belang van de patiënt, de zorgverlener, de overheid en private partijen zoals farmaceutische industrie en zorgverzekeraars’. 

Daarbij wordt gekeken naar doelgroepen, zoals kinderen en ouderen, en waar mogelijk naar een meer personaliseerde therapie. Met als uiteindelijk doel het juiste geneesmiddel, in de juiste dosis, op het juiste moment bij de patiënt die het nodig heeft.

Dat mannen en vrouwen anders zijn, daar zouden we niemand van hoeven te overtuigen. Toch heeft het ZonMw-signalement ‘Vrouwen zijn anders’ (2012) geholpen om het onderwerp ‘Seksespecifieke gezondheidszorg’ op de agenda te krijgen. In dit signalement lieten we overtuigend zien dat de medische wetenschap te veel gericht is op mannen. In onderzoek, praktijk en beleid wordt het mannenlichaam vaak als uitgangspunt genomen, terwijl we weten dat veel ziekten en aandoeningen zich bij vrouwen anders uiten dan bij mannen. 

En dat terwijl vrouwen weliswaar langer leven dan mannen, maar dat zij minder jaren in goede gezondheid leven. Daarnaast hebben vrouwen vaker chronische ziekten, bezoeken ze vaker een huisarts, gebruiken gemiddeld meer medicijnen en zijn er ook specifieke aandoeningen waar vrouwen wel mee te maken krijgen en mannen niet. Denk aan gynaecologische aandoeningen of problemen tijdens de zwangerschap.

Al bij het uitbrengen van dit signalement werkte ZonMw nauw samen met Women Inc. Onder leiding van Women Inc. is in die jaren ook de Alliantie Gender en Gezondheid opgericht, een multidisciplinair samenwerkingsverband van hoogleraren, beleidsmakers, medische specialisten, andere zorgprofessionals en ZonMw. Door deze krachtenbundeling kwam het thema man-vrouwverschillen steeds hoger op de agenda’s van wetenschap en gezondheidszorg. Op basis van het signalement organiseerde ZonMw een veldraadpleging, die vervolgens resulteerde in de Kennisagenda Gender en Gezondheid in 2015 met daarin 12 relevante onderzoeksthema’s.

De studies die met geld uit dit programma tot stand kwamen, leverden interessante resultaten op. Uit de evaluatie kwam dat meer kennis en aandacht voor sekse en gender nodig is in ál het gezondheidsonderzoek. , Daarom gaf het ministerie van VWS ZonMw de opdracht om via de taakopdracht in al onze programma’s sekse en gender te integreren. Met de taakopdracht Gender en Gezondheid proberen we een beweging in gang zetten waardoor het steeds vanzelfsprekender wordt om aandacht te hebben voor sekse en gender in onderzoek. Vanuit onze rol als financier geeft dit ons een unieke positie om invloed te hebben op deze richting van het onderzoeksveld. We zetten in op een goede integratie van sekse en gender in onderzoek, zodat we met meer kennis gezondheidsverschillen tussen mannen en vrouwen kunnen verkleinen.

Op 8 maart 2024, internationale vrouwendag, is op dit gebied weer een belangrijke stap gezet. Demissionair minister van medische zorg Pia Dijkstra stelt voor de komende jaren extra geld beschikbaar voor onderzoek naar gezondheidsproblemen waar vooral vrouwen mee te kampen hebben. Een nieuwe mijlpaal en met de financiering gaan we een kennisprogramma vrouwspecifieke gezondheid opzetten. We gaan aan de slag om met kennis onze bijdrage te leveren aan het verbeteren van de gezondheid van vrouwen Zo weten we bijvoorbeeld dat hebben bekkenbodemproblemen, endometriose en overgangsklachten grote impact hebben op het leven van vrouwen.

Kortom, we signaleren samen met onze samenwerkingspartners al 12 jaar lang dat er gezondheidsverschillen zijn tussen mannen en vrouwen. Dankzij de gezamenlijke inspanningen is er financiering beschikbaar gekomen, zodat we met kennis kunnen werken aan een goede gezondheid voor iedereen.

In de toekomst kijken kan niemand, maar door goed te blijven kijken en luisteren naar wat er gebeurt in het veld willen we tijdig kennisbehoeften signaleren en onder de aandacht brengen, zodat de zorg van morgen ook passend is én blijft.

ZonMw de verbindende kracht achter vernieuwing in gezondheid, zorg en welzijn, al 25 jaar.