‘Meer aandacht voor uitwisselen, opschalen en borgen van kennis en interventies’

De analyse ‘Opschaling van passende zorg voor vluchtelingen’ maakt onderdeel uit van het ZonMw-programma Zorg voor vluchtelingen. Een programma, gericht op het verbeteren van de psychosociale zorg en ondersteuning aan statushouders in Nederland en het uitbreiden van de kennis over deze zorg en ondersteuning. Belangrijk omdat uit verschillende onderzoeken blijkt dat vluchtelingen (asielzoekers en statushouders) in Nederland relatief vaak met gezondheidsproblemen kampen. De doelgroep wordt vaak slecht bereikt of valt snel uit bij behandeltrajecten. De Gezondheidsraad stelde een aantal jaren geleden al dat de toegang tot ggz voor vluchtelingen moet worden verbeterd.

‘Er bestaan terechte zorgen over de gezondheid van vluchtelingen en de toegang tot zorg. Er wordt veel onderzoek gedaan en er worden mooie interventies ontwikkeld, maar met die beschikbare kennis en methoden wordt nog te weinig gedaan. Hoe kan dat?’, vat Corine van Egten, onderzoeksleider van Verwey Jonker Instituut, de onderzoeksvraag van ZonMw samen. ‘Wat zijn de belangrijke obstakels en mogelijke oplossingen?’

Om de antwoorden op deze vragen boven tafel te krijgen, gingen de onderzoekers – na een korte literatuurstudie – in gesprek met de projectleiders van de projecten uit het programma Zorg voor Vluchtelingen. ‘Hoe komt het nu dat de vluchtelingen niet de zorg krijgen die ze nodig hebben, waar gaat het mis?’ Aan deze sessies namen ongeveer 10 professionals uit instellingen uit het land deel. 

Er kwamen verschillende inzichten naar boven tijdens deze gesprekken, blikt Van Egten terug. ‘Een belangrijk knelpunt is bijvoorbeeld dat gemeenten die een programma voor de zorg voor vluchtelingen willen inkopen niet weten wat er allemaal is. Zo is er behoefte aan vollediger overzicht van effectieve of veelbelovende interventies. We hebben wel 5 verschillende online databases met interventies bekeken, maar konden daarin bijna geen interventies voor vluchtelingen vinden, terwijl die wel ontwikkeld zijn.’

Voor een andere sessie werden sleutelpersonen en ervaringsdeskundigen uitgenodigd. Ook ervaringsdeskundige Shokha Abdulla, werkzaam bij ARQ Nationaal Pyschotrauma Centrum, was 1 van de deelnemers. Deze gesprekken gingen over het perspectief van vluchtelingen zelf en over de rol die sleutelpersonen kunnen spelen als brug tussen vluchtelingen en zorgverleners. Hoe kijken vluchtelingen tegen de Nederlandse zorg aan? Shokha Abdulla: ‘Mijn inbreng was vooral dat migranten, ik trek het graag breder dan vluchtelingen alleen, vaak het Nederlandse systeem niet begrijpen. Daar gaan ze meteen naar de specialist toe, hier moeten ze op de doorverwijzing van de huisarts wachten. Er zit heel veel onbegrip.’

Naast het zorgsysteem vinden vluchtelingen volgens Abdulla het vaak lastig om  hulp te vragen. ‘Er is heel veel hulp beschikbaar in Nederland, maar je moet wel de weg weten. In het land van herkomst is er vaak een ander zorgsysteem, daar gaan ze meteen naar de specialist toe en daar is geen verwijsbrief voor nodig´.

Wanneer moet je naar wie en met welk probleem? En dan moet je ook nog om hulp durven te vragen. Zeker rondom psychische problematiek zit veel stigma.’ Volgens Abdulla kan meer voorlichting over trauma en PTSS-klachten aan vluchtelingen helpen. ‘Door mensen bewust te maken wat voor effecten bepaalde gebeurtenissen in hun leven kunnen hebben op hun geestelijke en lichamelijke gezondheid.'

Een belangrijke aanbeveling aan gemeenten, volgens de ervaringsdeskundige, is om vooral te blijven werken aan ‘bewustwording en het vergroten van gezondheidsvaardigheden’. Door de deelname aan interventies op dit gebied te vergroten, kunnen vluchtelingen eerder hun weg vinden naar de juiste hulp. ‘Ook sleutelpersonen kunnen hierbij een rol spelen.’

Van Egten benadrukt het belang van de input van de ervaringsdeskundigen en sleutelpersonen in het onderzoek. ‘We willen natuurlijk niet alleen vanuit het perspectief van zorgaanbieders deze problematiek bekijken, daarom is het heel belangrijk om van de sleutelpersonen te horen wat er nu echt speelt binnen de doelgroep.’

Meer aandacht voor cultuursensitief werken en samenwerking met de informele zorg, onder wie ook sleutelpersonen, is een andere belangrijke aanbeveling in het rapport richting zorgaanbieders. 
Van Egten: ‘We horen van de experts en sleutelpersonen ook terug dat er vaak nog sprake is van handelingsverlegenheid bij hulpverleners wanneer het de zorg aan vluchtelingen betreft.’

Ook zorgprofessionals met een migratieachtergrond kunnen hier een rol in spelen.’ In het rapport wordt verwezen naar een pilot waarbij Oekraïense psychologen in Nederland werken om specifiek Oekraïners te ondersteunen. ‘Qua opschaling, bepaalde cultuurspecifieke interventies kunnen – uiteraard met aanpassingen – vertaald worden voor andere culturele groepen.’

Veel valt ook nog te winnen bij meer samenwerking tussen verschillende zorgaanbieders. Niet alleen bij de ontwikkeling van interventies maar juist ook bij de uitvoering en de opschaling. Dat is in de praktijk soms lastiger dan gedacht, volgens de onderzoekers is er soms eerder sprake van onderlinge concurrentie tussen ‘interventie-eigenaren’.

Naast aanbevelingen richting zorgverleners is er ook een belangrijke rol weggelegd voor ‘Beleid’. Gemeenten kunnen de lokale samenwerking tussen uitvoerders vanuit verschillende beleidsterreinen stimuleren, zoals preventieve zorg en inburgering. De Rijksoverheid kan bepaalde obstakels rondom financiering van opschalen wegnemen en kan bij de ontwikkeling van interventies meer aandacht vragen voor borgen en opschalen. Van Egten benadrukt dat nadruk bij fondsen en financiers vaak ligt op innovatie, op de ontwikkeling van nieuwe dingen. ‘Maar veel minder op het bestendigen van goedwerkende aanpakken, daar moet meer aandacht voor komen.’