Fysieke leefomgeving en moeilijk verstaanbaar gedrag
Agressief, zelfverwondend, teruggetrokken of angstig gedrag: bij mensen met een verstandelijke beperking komt dit probleemgedrag - ook wel onbegrepen of moeilijk verstaanbaar gedrag genoemd – regelmatig voor. Vraag is echter hoe we dit soort gedrag kunnen begrijpen, verminderen en voorkomen. Wat zijn de mogelijke oorzaken en oplossingen als we kijken naar de persoon, de interactie en zijn omgeving? En dan in het bijzonder de fysieke leefomgeving: de ruimtelijke context van woon-, werk- en leefomstandigheden van de cliënt?
Wetenschappers onderzochten factoren
Op verzoek van ZonMw boog een aantal wetenschappers uit diverse sectoren zich over de kwestie. De groep bestond uit bouwkundig ingenieur Emelieke Huisman, GZ-psycholoog/orthopedagoog-generalist Jacqueline Roos, architect Judith Korpershoek, optometrist Sigrid Mueller-Schotte en junior onderzoeker Evelien Dijk. In totaal namen verder twintig mensen deel aan drie verschillende kennissessies, gericht op vastgoedprofessionals, zorgprofessionals en ervaringsdeskundigen (zowel verwanten als mantelzorgers).
De groep kwam met een handzame inventarisatie van de omgevingsfactoren en de beschrijving van de algemene begrippen. Hiermee is goed inzichtelijk gemaakt welke kennis er op verschillende schaalniveaus (stedenbouw, gebouw en interieur) aanwezig is op het gebied van de fysieke leefomgeving en de invloed op mensen met een verstandelijke beperking met een intensieve zorgvraag.
Stad, gebouw, interieur
Met de stedelijke omgeving wordt de locatie van het gebouw en de directe omgeving bedoeld. Die zijn bijvoorbeeld belangrijk voor het creëren van een gevoel van thuis, herkenning en sociale verbondenheid. Bij het gebouw gaat het onder meer om aspecten zoals de grootte van de ruimtes, de lay-out, licht, geluid, ventilatie en voorzieningen op het gebied van veiligheid. Bij het interieur betreft het onder andere zaken als stoffering, meubilering en kleurgebruik. Tot slot is ook het begrip performance nog van belang. Hiermee kunnen we de relatie tussen de omgevingscomponenten en veranderingen in gezondheid, gedrag en kwaliteit van leven beter herleiden.
Eerste stap
De inventarisatie met daarin het onderscheid tussen omgevingscomponenten en performance is een eerste stap in het vergroten van de aandacht voor dit onderwerp, zowel in wetenschappelijk onderzoek als in praktijkstudies. De inventarisatie kan vooral in gesprekken met vastgoedprofessionals en zorgprofessionals verhelderend zijn. Maar ook in gesprekken met mantelzorgers, beleidsmakers en ontwerpers kan dit aan een beter begrip bijdragen.
Meer onderzoek
In de toekomst zouden vervolgstudies verder uiteen kunnen rafelen hoe de fysieke omgeving van invloed is op mensen met een verstandelijke beperking. Nieuwe onderzoeken en praktijkervaringen kunnen het overzicht verder aanvullen, om zo blijvend de nieuwe inzichten met elkaar kunnen delen op het gebied van de fysieke leefomgeving.
Alle factoren in één illustratie
De onderzoekers van het rapport zijn samen met vormgever Thijs Unger aan de slag gegaan om alle onderzoeksresultaten in één schematische illustratie samen te vatten. Het resultaat is een informatieve plaat waarop in één oogopslag de factoren op het gebied van fysieke leefomgeving duidelijk zijn (zie illustratie hieronder). De komende tijd gaan de onderzoekers regelmatig hun bevindingen delen en maken daarbij gebruik van de illustratie van Thijs Unger.
Meer info over fysieke leefomgeving en Gewoon Bijzonder
- Jacqueline Roos presenteert op congres Focus op Onderzoek
Tijdens het wetenschappelijk congres Focus op Onderzoek, op 15 juni in Amersfoort, houdt GZ-psycholoog/orthopedagoog-generalist Jacqueline Roos, die tevens onderzoeker is bij gehandicapteninstelling Ipse de Bruggen, een presentatie over de invloed van de fysieke leefomgeving op mensen met een verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag, en op hun begeleiders in de langdurige zorg. Een aantal jaar geleden besloot zorginstelling Ipse de Bruggen om in samenwerking met architecten de kamer van een cliënt met ernstig probleemgedrag een totale make-over te geven, zonder vooraf te weten of dit effect zou hebben. De resultaten waren verbluffend; niet alleen nam het destructieve gedrag van de cliënt drastisch af, er was ook een positief effect op de medewerkers. Een bekend voorbeeld is het houten slaapmeubel, zoals hieronder is afgebeeld.
- Educatief filmpje van Academie van Bouwkunst
Berit Ann Roos, directeur van de Academie van Bouwkunst van de Hanzehogeschool Groningen, heeft een educatief filmpje gemaakt naar aanleiding van haar onderzoek ‘Ruimte voor mij’. De video geeft een goed beeld van haar onderzoek en de resultaten op het gebied van de fysieke leefomgeving. - Meer over programma Gewoon Bijzonder
Meer informatie over het programma Gewoon Bijzonder is te vinden op de pagina van het programma.
Colofon
Beeld: Shutterstock/RIVM/Ipse de Bruggen
Infographic: Thijs Unger
Tekst: Ron Magnée/ZonMw