Fit4Frail: aanbevelingen voor optimale revalidatie van kwetsbare ouderen

Onderzoeksprogramma Fit4Frail onderzoekt dit en doet aanbevelingen hiervoor. ‘De impact van kracht- en conditietraining op kwetsbare ouderen is nog niet voldoende erkend.’ Fysieke fitheid is een belangrijke term binnen het onderzoeksprogramma. Projectleider en bewegingswetenschapper Karin Gerrits legt het uit: ‘Dit begrip doelt op de kracht en conditie van een persoon. Binnen de klinische inspanningsfysiologie is algemeen bekend dat deze aspecten heel belangrijk zijn voor wat iemand zelfstandig kan doen. Maar het is onduidelijk of deze kennis één op één vertaald kan worden naar de praktijk van orthopedische revalidatie van (kwetsbare) ouderen.’

Reden om met een literatuurstudie en inventarisatie onder experts (Delphi-studie) de huidige bestaande kennis in kaart te brengen. Deze aanbevelingen worden vergeleken met de huidige praktijk. Daarvoor maten en monitorden 11 geriatrische revalidatiezorg instellingen (GRZ) binnen het universitair netwerk ouderenzorg (UNO Amsterdam) de effecten van de huidige behandeling. Tenslotte brengen interviews met ouderen de ervaren barrières en ondersteunende factoren tijdens hun revalidatieproces in kaart.

Karin Gerrits is een enthousiaste en gedreven bewegingswetenschapper, met een passie voor revalidatie. Onderzoek, onderwijs en (revalidatie)praktijk vormen de belangrijkste pijlers van haar werk. Gerrits is lid van de programmacommissie ‘P5 Rehabilitation and Development’ van het Onderzoeksinstituut Amsterdam Movement Sciences (AMS). Hier komen diverse onderzoekers uit het revalidatienetwerk Amsterdam samen voor translationeel onderzoek binnen het thema revalidatie.

Daarnaast werkt ze samen met de afdeling Ouderengeneeskunde Amsterdam UMC en Geriatrische revalidatiecentra in de regio Amsterdam. Als copromotor begeleidt ze hierbij Fit4Frail, een onderzoek naar fysieke fitheid van kwetsbare ouderen in de Geriatrische Revalidatie Zorg.

Naast deze onderzoeksactiviteiten coördineert en doceert ze al bijna 20 jaar verschillende bachelor en mastercursussen op het gebied van de (klinische) inspanningsfysiologie en revalidatie en begeleidt studenten bewegingswetenschappen bij hun afstudeerstages en –scripties op het gebied van revalidatie. Haar kennis zet ze ook in bij (gast)onderwijs voor diverse zorgprofessionals en voor een breder publiek door middel van bijdragen aan onder andere tv-programma’s.

Ruim 2 jaar geleden is zij vanuit Bewegingswetenschappen als onderzoeks-coördinator gedetacheerd bij Merem Medische revalidatie.

Fit4Frail is een veelomvattend onderzoek, met als doel aanbevelingen voor fysieke fitheidstrainingen binnen de orthopedische geriatrische revalidatie. ‘In revalidatietrajecten is daar nu vooral aandacht voor de primaire aandoening, zoals de heup of knie. Mensen leren met functionele oefeningen om weer goed te lopen en te bewegen. Logisch, daar komen ze voor. Maar de rol van fysieke fitheid is daarin nog niet genoeg erkend’, stelt Gerrits. Ze benadrukt de kracht van de samenwerking binnen Fit4Frail tussen de ouderenzorg en bewegingswetenschappen. Gerrits licht toe: ‘Kennis over inspanningsfysiologie is van grote waarde voor deze doelgroep. Dit onderzoek leert ons hoe we deze kennis beter in kunnen zetten.’

Wellicht bereiken we door een andere inrichting van de behandeling een beter resultaat.

Toch voelt de combinatie van kwetsbare ouderen en conditie- of krachttraining niet voor iedereen in het veld logisch. ‘Bij conditietraining denken we vaak aan hardlopen of andere intensieve bewegingsvormen. Terwijl uithoudingsvermogen bij kwetsbare ouderen kan gaan om een kwartier wandelen, belangrijk om de hond uit te kunnen laten. Een stukje met de rollator lopen, kan voor een 80-jarige met een nieuwe heup een zware conditietraining zijn.’ Inmiddels is de literatuurstudie afgerond. Deze maakt duidelijk dat conditietraining wel degelijk veilig én effectief is bij kwetsbare mensen. ‘Een belangrijk gegeven om als uitgangspunt te nemen’, stelt Gerrits ‘Daarnaast lijkt  een lagere frequentie en intensiteit van de oefeningen voor deze doelgroep beter te werken bij het verbeteren van conditie. Dit willen wij nog verder specificeren in onze aanbevelingen.’ De Delphi-studie onder experts is nog in analyse.

Betrokken GRZ-instellingen hebben gedurende het onderzoek veel data aangeleverd. Patiënten zijn zoveel mogelijk gemonitord tijdens hun revalidatieproces; met betrekking tot het effect op functie en mobiliteit én een eventuele kracht- en conditietraining. Vond deze überhaupt plaats, en zo ja, hoe vaak en met welke intensiteit?

De vroege resultaten van onderzoek naar de huidige behandeling  - veelal gericht op de primaire aandoening en met weinig aandacht voor fysieke fitheid - laten geen direct verband zien tussen het revalidatietraject en de ontwikkeling van spierkracht en conditie. ‘We kunnen nog geen definitieve conclusies trekken, we zitten nog aan de beginfase van onze analyse’, stelt Gerrits. ‘Maar het lijkt erop dat meer inzet van goed gedoseerde kracht- en conditietraining wel degelijk van toegevoegde waarde kan zijn.’

Gerrits hoopt dat de resultaten zorgen voor besef dat er veel meer mogelijk is op het gebied van fysieke fitheid bij kwetsbare ouderen dan nu vaak wordt gedacht. Ze licht toe: ‘De uiteindelijke aanbevelingen moeten handvatten geven om de juiste manier van training in te kunnen vullen. Hoe bepaal je bijvoorbeeld wat de juiste intensiteit is? Of met welke regelmaat kunnen kwetsbare ouderen het best hun kracht of conditie trainen? We onderzoeken nu wat daarvoor passende tools zijn.’

Op de vraag naar een geleerde les, noemt Gerrits de manier van samenwerken met zorginstellingen. ‘Het primaire doel van de GRZ-instellingen is natuurlijk leveren van zorg, niet het doen van onderzoek. Het vraagt om korte lijntjes en betrokkenheid om de juiste gegevens aangeleverd te krijgen.’ In de praktijk bleek dat uitdagend. Gerrits pleit ervoor de instellingen nog meer te betrekken bij de opzet van de studie.

Als we vanaf de start samen om de tekentafel hadden gezeten, was er wellicht meer gedeeld eigenaarschap geweest.

Gerrits verwacht dat de aanbevelingen voor kwetsbare ouderen in een orthopedisch revalidatietraject eind dit jaar afgerond zijn. Wat haar betreft stopt het onderzoek daar niet. ‘Met een vervolgonderzoek willen we graag tools voor een trainingsprogramma voor kwetsbare ouderen vormgeven en implementeren. Op die manier willen we de aanbevelingen uit deze studie concreet en bruikbaar maken voor zorgprofessionals. Natuurlijk met als doel dat de kwetsbare ouderen waar het om gaat effectiever kunnen revalideren. Binnen de GRZ-instellingen van het UNO Amsterdam kunnen we dit programma dan in de vorm van een pilot testen.’

Tekst: Marieke Kessel 
Eindredactie: ZonMw