ERANID-studie: persoonlijke aanpak bevordert herstel na drugsgebruik

Over hersteltrajecten na drugsgebruik is al het nodige bekend. Die kennis is verder te verdiepen met informatie over de context waarin mensen drugs gebruiken, zo bedacht het DURESS-team. Het idee was om hersteltrajecten vanuit een breder perspectief te begrijpen, inclusief informatie over de sociale betekenis van drugsgebruik. De DURESS-onderzoekers in Italië, Frankrijk en Portugal verzamelden gegevens over de wisselwerking tussen sociale factoren, drugsgebruik en herstel via verschillende bronnen. Cristina Crocamo, lid van het Italiaanse team en werkzaam aan de Universiteit van Milano-Bicocca: ‘Sommige respondenten schreven gezondheidsdagboeken en anderen vertelden over hun ervaringen en perspectieven in focusgroepsinterviews. Zo wilden we informatie ophalen over hoe iemands persoonlijke en sociale context een hersteltraject beïnvloedt.’

Het inzetten van verschillende bronnen was mede bedoeld om zoveel mogelijk real-time informatie te verzamelen. Crocamo: ‘Op die manier kun je sociaal wenselijke reacties ook beter voorkomen. Dit is een groot probleem bij drugsonderzoek, omdat drugsgebruikers vaak niet in alle openheid willen of durven vertellen wat ze voelen en vinden, onder andere vanwege het stigma op drugsgebruik. Daarom is het ook zo belangrijk om in algemene zin te vragen naar iemands persoonlijke beleving. Dus niet alleen hoe de behandeling voor hen werkt, maar ook: hoe is hun stemming? Hoe voelen ze zich? Dit soort aspecten is tot nu toe vaak niet meegenomen in studies naar herstel.’ Per land werden zo’n 20 respondenten geworven, en zelfs dat kleine aantal was al lastig genoeg, vertelt Crocamo. ‘Je hebt de steun van de behandelaars nodig. De kracht van het project was de sterke relatie tussen de onderzoekers en de verslavingsinstellingen of -afdelingen waar we hebben geworven. Een studie als deze lukt alleen met intensief teamwork.’

Het onderzoek leverde een paar duidelijke uitkomsten op, aldus Crocamo. ‘Bevorderende factoren in hersteltrajecten zijn onder meer het vermogen om gezonde gewoonten vol te houden, voldoende sociale steun en het hebben van een baan. Een goede toegang tot hulpverleners en zelfhulp werkt bevorderend in herstel. Plus het kunnen beschikken over alternatieven voor drugsgebruik, die kunnen voorzien in behoeftebevrediging, zelfvertrouwen en steunende sociale contacten.’ Belemmerend werken juist sociale isolatie, frustratie en angst. En factoren als een lager opleidingsniveau en stressvolle werkomstandigheden maken herstel moeilijker, aldus Crocamo. Daarbij krijgen veel mensen in herstel te maken met een one-size-fits-all-aanpak van hulpverleners die gewoon een standaard zorgprotocol volgen, vervolgt ze. Het proces leidt onder dit gebrek aan gepersonaliseerde zorg. Sterk belemmerend zijn ten slotte stigma’s rond mogelijke vervolging wegens drugsbezit, of die samenhangen psychiatrische problemen.

Het DURESS-team heeft een paar aanbevelingen voor beleid en praktijk geformuleerd. Crocamo: ‘Het lijkt een open deur, maar voor het slagen van een goede begeleiding is iemands eigen betrokkenheid bij het herstelproces zeer belangrijk. De persoonlijke component in de behandeling is onmisbaar.’ Samengevat gaat het om drie cruciale aspecten: openheid & begrip, aanmoediging, en als derde: acceptatie & waardering. Dat wordt onderstreept door de antwoorden van respondenten. Een voorbeeld: ‘Het is belangrijk om iemand te hebben die je kracht en motivatie geeft om door te gaan. Ik had gewoon iemand nodig die in me geloofde.’ De volgende uitspraak van een respondent over de begeleiding is ook tekenend: ‘Ze zeggen dat ik veel dingen goed doe. Ik merk dat ze me waarderen en dat ze zien hoe ik vooruitga.’ Dit onderstreept voor Crocamo een belangrijke bevinding uit DURESS: bouw een vertrouwensrelatie op met een cliënt en vermijd stigmatisering. En houd rekening met wat er speelt in hun echte leven, waarin de relaties met anderen hen uiteindelijk werkelijk verder zullen brengen.

DURESS heeft veel zinvolle kennis opgeleverd om de begeleiding van mensen in herstel te verbeteren. Maar er zijn ook nog kennishiaten te vullen. Zo is het voor effectieve behandeling en begeleiding nodig rekening te houden met de complexiteit van de wisselwerking tussen sociale, economische, omgevings- en persoonlijke gezondheidsdeterminanten. Crocamo: ‘Herstel na drugsgebruik is een multifactoriële kwestie. Het gaat niet alleen om de drugs zelf, maar ook om het omgaan met de uitdagingen van het leven in het algemeen. Inclusief de vraag hoe je als persoon deel kunt uitmaken van de samenleving. Het vergt nog meer onderzoek om deze complexe verwevenheid goed te vertalen naar effectieve behandelstrategieën.’

1 van de grote uitdagingen voor herstelondersteuning is het realiseren van effecten op de langere termijn. Dat vraagt vooral om het samen met de persoon in herstel bouwen aan een steunend netwerk. Zodat iemand blijvend kan profiteren van de bevorderende factoren die ook in DURESS zijn geïdentificeerd. Crocamo: ‘Die factoren liggen vooral op het terrein van de informele sociale steun. Laat beleidsmakers dit meenemen en herstel vanuit een breder perspectief bekijken. Ofwel: rekening houden met alle factoren, ook de sociale, omgevings- en economische determinanten. Die zijn cruciaal voor een succesvol hersteltraject.’

Tekst: Marc van Bijsterveldt (december 2023)

Dit is het vijfde interview in een reeks gesprekken met onderzoekers uit het door ZonMw gecoördineerde Europese ERANID-programma (European Research Area Network on Illicit Drugs).