Congres 'Kennis in de Buurt'

Om daar inzicht in te geven, organiseerde ZonMw op 1 december het congres ‘Kennis in de Buurt’. In de plenaire discussie “De buuRRRt draait door” sprak Inge Diepman met burgers, professionals en een wethouder over de kansen en rafels van samenwerken in de buurt. Wat komt daar bij kijken? Hoe kunnen we elkaar aanvullen? Vervolgens werden tijdens circa 60 interactieve sessies praktijkvoorbeelden getoond die werkbare oplossingen bieden voor uitdagingen en knelpunten in het veld van Zorg en Ondersteuning in de Buurt. Met als doel om bestaande kennis in de regio te verbinden, verbreden en te versnellen.

Afbeelding

'De buurrrt draait door'

Het toneel bestaat uit een buurtpark, een huisartsenpraktijk, een kantoortje van het sociale wijkteam en een huiselijk uitgedoste keukentafel. In het park schuift dagvoorzitter Inge Diepman aan bij buurtbewoners met een mooi initiatief. Zorgcoöperatie Austerlitz Zorgt bijvoorbeel, waar inmiddels twee derde van het dorp lid van is. En Even Buurten, dat informele netwerken versterkt om kwetsbare ouderen te ondersteunen. Concrete projecten, die duidelijk maken dat er veel kracht in de buurt zit. Zeker als je professionele ondersteuning weet te koppelen aan de inzet van burgers. Maar, zo waarschuwt Karin van der Plas van Naoberzorg meteen, het rekruteren van vrijwilligers is niet dé makkelijke oplossing voor alles. 

'Wij hebben na 5 jaar hard werken een stabiele kerngroep van 22 mensen. Die kunnen we nu gaan inzetten voor een wijkteam. Zo'n groep moet je goed begeleiden en scholen, en dan bedoel ik niet even een traininkje aan het begin.'

Durven aankloppen

Eén voor één nodigt Diepman vervolgens uiteenlopende betrokkenen uit aan haar keukentafel. Catelijne Akkermans van Meldpunt Voorkoming Huisuitzettingen maakt duidelijk hoe vaak sociale en financiële problemen vervlochten zijn met iemands welbevinden en gezondheid. Juis daarom is die integrale aanpak van belang, stelt Ingrid Horstik, teamleider van het sociale wijkteam Overvecht. 'En durf letterlijk aan te kloppen bij mensen van wie je vermoedt dat ze in de problemen zitten.'

We verwachten bij dit alles veel van de gemeente. Die kent haar burgers immers het beste, is de veronderstelling. De Nieuwkoospe wethouder Annette Pietersen vindt dat de gemeente 'leiderschap' kan tonen door partijen bij elkaar te brengen. Haar grootste uitdaging: de verbinding tussen het sociale domein en zorg, met name de eerste lijn. 

Afbeelding

Weten wat werkt

Een groot probleem blijft de structurele financiering van integrale zorg in de buurt. De vingers wijzen al snel naar de zorgverzekeraars. Erik Kramer van Zorg en Zekerheid schetst zijn dilemma: 'Het is zonneklaar dat vroegsignalering goed is, maar het is lastig om aan te tonen dat het ook iets doet met de zorgkosten. We investeren zeker in preventie, bijvoorbeeld met innovatiegelden, maar het is nu eenmaal geen verzekerde zorg.'

Wethouder Pietersen herkent het dilemma: 'Ik kreeg een ondernemende fysiopraktijk op bezoek. Zij wilden all 65-jarigen screenen en ze met beweegactiviteiten mobieler houden. Dat zou mij veel Wmo-geld kunnen schelen. Een goed verhaal, dat zeker, maar ik kan mijn budget maar één keer besteden. Het is dus echt belangrijk op zoek te gaan naar bewijzen wat werkt.'

Wie waren aanwezig?

Meer dan 1000 professionals die betrokken zijn bij zorg en ondersteuning in de buurt, bezochten het congres en namen deel aan de interactieve sessies. Niet alleen op het congres maar ook online was veel interactie: bekijk de twitterstream.

Afbeelding

Zelfredzaamheid, maatschappelijke betrokkenheid en oplossingen zoeken binnen het eigen netwerk. De zorg wordt minder centraal geregeld en de burger krijgt meer eigen verantwoordelijkheid. Wat betekent deze verandering?

Juist voor mensen die zorg nodig hebben, is zelfredzaamheid een probleem en kan de drempel om hulp te zoeken heel hoog liggen. Hoe zorg je bijvoorbeeld dat kwetsbaarheid bij ouderen op tijd wordt gesignaleerd? Zijn burgers tevreden over de zorgverlening of hebben zij zelf andere ideeën over hoe zij zorg willen ontvangen? En wordt met de geboden ondersteuning de zelfstandigheid van kwetsbare mensen inderdaad vergroot? 

Deze vragen kwamen aan bod in de sessies binnen het thema ‘De burger centraal’. Het meest bezocht werden de sessies ‘Ondersteunen van kwetsbare bewoners in de buurt bij deelname aan de maatschappij’, ‘Cliëntparticipatie’ en ‘Vroegsignalering van kwetsbaarheid bij ouderen’. 

Ondersteunen van kwetsbare bewoners in de buurt bij deelname aan de maatschappij

In de sessie ‘Ondersteunen van kwetsbare bewoners in de buurt bij deelname aan de maatschappij’ was er aandacht voor bewoners met een psychiatrische achtergrond. Van hen wordt verwacht dat zij zich melden bij het Wmo-loket van de gemeente. Maar voor veel mensen is de drempel om hulp te zoeken erg hoog. Met het initiatief ‘Koffie om de hoek’, een inloopmiddag in het wijkcentrum, wordt deze drempel voor hen verlaagd. Ook geeft het initiatief stof tot nadenken: hoe gastvrij bent u naar mensen die ‘anders’ zijn en hoe kunt u hen ondersteunen?

Cliëntparticipatie

In de sessie ‘Cliëntparticipatie’ is besproken hoe de zorg en ondersteuning in wijken en buurten vorm zal krijgen in 2015. Zo is de vraag gesteld of het haalbaar is om meer participatie van buurtbewoners te verlangen en in hoeverre de geboden ondersteuning daadwerkelijk bijdraagt aan meer zelfredzaamheid. Hierbij zijn niet alleen de gemeentelijke regelingen van belang, maar ook burgerinitiatieven en andere samenwerkingsverbanden tussen gemeente, burgers en cliënten.

Vroegsignalering van kwetsbaarheid bij ouderen

Het RIVM heeft de verschillende vormen die er zijn om kwetsbaarheid te signaleren bij ouderen in kaart gebracht. Dit is vergeleken met de regionale initiatieven die er zijn om vroegsignalering te bevorderen. Wat werkt nu echt om mensen langer zelfstandig te laten wonen? Dat werd besproken aan de hand van praktijkvoorbeelden in de sessie ‘Vroegsignalering van kwetsbaarheid bij ouderen’.

Afbeelding

Zorg en welzijn vloeien steeds meer in elkaar over. Door de wisselwerking tussen beide velden, kunnen mensen langer zelfstandig blijven wonen en wordt langdurige tweedelijnszorg uitgesteld of zelfs voorkomen.

Verschillende sectoren moeten gezamenlijk in een samenhangend zorg- en welzijnsaanbod voorzien. Sociale wijkteams spelen hierin een grote rol. De samenstelling van deze sociale wijkteams verschilt per gemeente, maar hoe bepaalt een gemeente waar behoefte aan is? 

Een drietal sessies binnen dit thema uitgelicht:

Model voor effectieve samenwerking

In de sessie ‘Model voor effectieve samenwerking’ werd besproken hoe samenwerking in de buurt zo optimaal mogelijk kan plaatsvinden. Hiervoor heeft Caransscoop een model ontwikkeld. Dit model moet inzichtelijk maken hoe alle betrokken partijen, zorgaanbieders en burgers, maar ook zorgverzekeraars en gemeenten, zo goed mogelijk samen kunnen werken.

De wijkverpleegkundige en de transitie in de wijk

In Deventer is een proef geweest met een zogenoemde Buurtcoach, die een sleutelrol in de wijkteams vertegenwoordigt. Deze Buurtcoach is een wijkverpleegkundige met meer specifieke competenties en mandaten bij de gemeente en woningcorporatie, die tegelijk laagdrempelig en toegankelijk is voor buurtbewoners. Over deze proef werd gesproken in de sessie ‘De wijkverpleegkundige en de transitie in de wijk’.

Wijkteams Jeugd: multidisciplinair werken in de praktijk

Wijkteams Jeugd uit Arnhem en Amsterdam vertelden over hun ervaringen in de sessie ‘Wijkteams Jeugd: multidisciplinair werken in de praktijk’. Wat komen de werkers tegen, hoe verandert dit hun werk? Hoe ontwikkelen zij samen het nieuwe type professie dat in deze teams nodig is en wat komt daar allemaal bij kijken? En wat is de winst van deze manier van werken voor kinderen, jongeren en hun ouders? 

Nu mensen met een zorgvraag langer thuis blijven wonen en de zorgtaken meer bij het eigen netwerk terechtkomen, worden mantelzorgers en vrijwilligers vaak zwaarder belast. Maar hoe veel kan er van hen gevraagd worden? Hoe voorkom je overbelasting?

Het is belangrijk dat mantelzorgers en vrijwilligers steun krijgen en gefaciliteerd worden in hun rol. Voor een deel kan dat door te praten met lotgenoten, maar net zo belangrijk zijn praktische tips en ondersteuning. Gemeenten moeten goed in de gaten houden dat de mantelzorgers niet overbelast worden en het praktische hulp bieden.

Voorbeelden van praktische ondersteuning voor mantelzorgers werden besproken in onder andere de volgende sessies:

Regie over je leven houden met hulp dichtbij

Mensen moeten langer en meer voor zichzelf kunnen blijven zorgen. Maar soms is niet duidelijk wat iemand zelf nog kan. Ouderenorganisaties kunnen hierbij helpen door vrijwilligers op te leiden om mee te denken met ouderen en inzichtelijk te maken wat zij zelf nog kunnen, waar zij hulp bij nodig hebben en bij wie ze daarvoor terecht kunnen. Hierover werd gesproken in de sessie ‘Regie over je leven houden met hulp dichtbij’. 

Samen zorgen met mantelzorgers

Voor ouderen zijn mantelzorgers en de thuiszorgmedewerkers vaak belangrijke steunpilaren. Het is belangrijk dat beide partijen beter met elkaar leren samen te werken. In de sessie ‘Samen zorgen met mantelzorgers’ werd besproken hoe de onderlinge samenwerking beter kan. Ook kunnen mantelzorgmakelaars de mantelzorgers ondersteunen door de ‘regeltaken’ over te nemen, waardoor de mantelzorger meer tijd voor het daadwerkelijke zorgen en zichzelf overhoudt. 

Naoberzorg 2.0 burenhulp, maar dan anders...

In de sessie ‘Naoberzorg 2.0 burenhulp, maar dan anders...’ werd besproken hoe je laagdrempelige ondersteuning kunt bieden aan mensen in een wijk of dorp, met vrijwilligers als basis. Iedereen die behoefte heeft aan sociaal contact kan een beroep doen op deze zorg. Vrijwilligers gebruiken hun kennis en ervaring en houden contact met de eerstelijnszorg. 

Afbeelding

De eerstelijn krijgt door de komende transities een steeds grotere rol, onder andere om de tweedelijnszorg minder te belasten. Dit uit zich in een breder takenpakket van huisartsen en gezondheidscentra, een meer autonome rol voor praktijkondersteuners en samenwerking met het sociale domein.

Omdat een huisartsenpraktijk of gezondheidscentrum meer en andere taken zal uitvoeren, kunnen patiënten op een makkelijkere en vaak goedkopere manier zorg ontvangen dan wanneer zij hiervoor naar het ziekenhuis zouden moeten. Dit betekent wel dat zorgprofessionals over andere competenties moeten beschikken en andere samenwerkingsvormen zullen moeten aangaan.

In de volgende sessies werd besproken hoe deze verbinding tussen de verschillende werkvelden tot stand kan komen:

Het wijkgezondheidscentrum Lijn 2

In de sessie ‘Het wijkgezondheidscentrum Lijn 2’ werden de beste ideeën en initiatieven besproken om de samenhang tussen het sociale en medische domein met zorg en preventie te bewerkstelligen. Welke rol speelt een wijkgezondheidscentrum hierin? 

Preventie en zorg in de wijk door zorg en welzijn: wat krijgt prioriteit?

In een verkenning naar de belangrijkste vragen van zorg- en welzijnsprofessionals rondom de uitvoering van preventie en zorg thuis, zijn 4 hoofdthema’s naar voren gekomen:

1. Regie bij de cliënt
2. Integraal werken aan preventie en zorg
3. Wijkgericht werken aan preventie en zorg
4. Rollen van verpleegkundigen en verzorgenden

Met praktijkvoorbeelden wordt uitgelegd wat deze thema’s betekenen en welke recente methodieken daarbij gebruikt kunnen worden. Ook is er aandacht voor welke kennis ontbreekt en waar onderzoek nodig is. Dit werd besproken in de sessie ‘Preventie en zorg in de wijk door zorg en welzijn: wat krijgt prioriteit?’.

Gespreksmodel, handreiking en training gezamenlijke besluitvorming

Persoonsgerichte zorg, individuele zorgplanning en zelfmanagement zijn thema’s die veel aandacht krijgen in de eerstelijnszorg. Gedeelde of gezamenlijke besluitvorming wordt daar vaak bij genoemd als een manier om dit in de praktijk vorm te geven. In de sessie ‘Gespreksmodel, handreiking en training gezamenlijke besluitvorming’ werden de resultaten van het project ‘Gezamenlijke Besluitvorming’ besproken. Het doel van dit project was het ontwikkelen van een handreiking voor de besluitvorming in de eerstelijnszorg, op basis van persoonsgerichte doelen. 

Afbeelding

De zorg verandert en daarmee de zorgtaken van de medewerkers in de zorg. Dat brengt soms lastige vraagstukken met zich mee. Hoe houd je de kwaliteit van de zorg hoog?

De eerstelijnszorg krijgt een breder takenpakket. Zorgprofessionals, welzijnswerkers en informele zorgers moeten intensiever met elkaar samenwerken en zorgtaken kunnen elkaar overlappen. Zo krijgen veel mensen zowel een uitvoerende als adviserende functie. Daarvoor zijn doeltreffende competenties en methodieken nodig.

Daarover werd gesproken in de sessies binnen binnen dit thema. Druk bezocht waren o.a. de volgende sessies: 

Schurende beroepsethiek

Vragen uit de praktijk rond deze nieuwe zorgtaken zijn: ‘Kan schurende beroepsethiek een excuus zijn om de samenwerking niet te zoeken?’ en ‘Hoe gaan we om met privacygevoelige informatie, het beroepsgeheim en de samenwerking met mantelzorgers en vrijwilligers?’ De scheiding tussen de verschillende zorggebieden verdwijnt en samenwerking is essentieel. In de sessie ‘Schurende beroepsethiek’ werd gekeken naar wat de verschillende professionals in de eerstelijn met elkaar verbindt in deze nieuwe samenwerking. Dit zorgt voor meer duidelijkheid en inzicht in de visie op beroepsethiek en samenwerking.

De wijkverpleegkundige is weer terug!

De wijkverpleegkundige maakt furore. Dat heeft impact op de expertise en taken van de verpleegkundige, maar ook op scholing. In de sessie ‘De wijkverpleegkundige is weer terug!’ werd ingegaan op de verschillende aspecten rond wijkverpleegkundigen. De sessie bestond uit 4 onderdelen: 

1. De wijkverpleegkundige nu en in de toekomst
2. Bachelor Nursing 2020
3. Preventie door verpleegkundigen
4. Ambassadeurs voor de wijkverpleegkundigen 

WijkLeerbedrijf: handig zo’n hulp in de buurt! Informele zorg wijkgericht aanpakken met deelnemers uit het mbo-onderwijs

In de sessie ‘WijkLeerbedrijf: handig zo’n hulp in de buurt! Informele zorg wijkgericht aanpakken met deelnemers uit het mbo-onderwijs’ werden de voordelen van een WerkLeerbedrijf uitgelicht. Mbo’ers die moeite hebben met het vinden van een stageplek gaan onder intensieve begeleiding aan de slag in de wijk. Dit heeft zowel voordelen voor de leerlingen, die een grotere kans van slagen hebben op de arbeidsmarkt, als voor de buurtbewoners, die meer informele zorg en ondersteuning krijgen. 

Afbeelding

Gemeenten zullen veel meer gaan organiseren binnen de zorg. Daarvoor is het belangrijk dat zij inzichtelijk krijgen welke kwaliteitsdoelen de zorg moet nastreven en hoe die kunnen worden behaald met de beschikbare financiële middelen.

Inzicht in zorgbehoefte is essentieel bij het inrichten van de zorg. Gemeenten moeten duidelijk hebben welke zorgvragers er binnen de gemeente wonen en wat hun zorgvraag inhoudt. Ook moeten zij weten hoeveel financiële ruimte zij hebben en welke zorg- en welzijnsorganisaties de zorg kunnen gaan verlenen. Een van de gemeentelijke oplossingen is het inzetten van ‘sociale wijkteams’.  

In grote lijnen komen de hoofddoelen van sociale teams neer op:

1. Het versterken van eigen kracht en burgerkracht
2. Het organiseren van vroegtijdige signalering en preventie
3. Het bieden van ondersteuning en fungeren als vangnet voor kwetsbare burgers.

Maar is dat wel haalbaar? In de sessie ‘Sociale (wijk)teams: verbindende schakels met een meervoudige opdracht?’ kwamen de verschillende dilemma’s en keuzes bij de samenstelling van de wijkteams aan bod, met gebruik van casussen en praktijkvoorbeelden.

Samenwerken in wijkteams, verbindingen tussen zorg en welzijn

In De Bilt zijn diverse netwerken en (wijk)teams actief. Naast de wijkteams is er bovendien een signaleringsnetwerk, een zorgnetwerk en een team ‘mens op maat’. Hoe de samenwerking tussen de verschillende partijen en organisaties tot stand komt, werd besproken in de sessie ‘Samenwerken in wijkteams, verbindingen tussen zorg en welzijn’. 

Eerlijk zullen we alles delen - kosten en baten en baten van wijkgerichte zorg en welzijn

Bij de veranderingen in de zorg zullen sommige organisaties baat hebben terwijl anderen erop achteruit gaan. Dat kan de samenwerking onder druk zetten. Door goed inzicht te krijgen in de meerwaarde van samenwerking, zal deze soepeler verlopen. In de sessie ‘Eerlijk zullen we alles delen - kosten en baten en baten van wijkgerichte zorg en welzijn’ werd besproken hoe je dit bereikt.

Effectmeting van integrale aanpak (multiprobleem)gezinnen

Behalve kijken naar nieuwe methoden van zorgverlening, is het ook belangrijk de huidige middelen in kaart te brengen en hoe deze worden ingezet. In de sessie ‘Effectmeting van integrale aanpak (multiprobleem)gezinnen’ werd hier een voorbeeld van gegeven. De helft van de ondersteuning in een gemeente, wordt gegeven aan minder dan 5% van de gezinnen. Met de methodiek ‘1Gezin1Plan’ wordt in kaart gebracht welke steun probleemgezinnen ontvangen en vervolgens een integraal plan opgesteld om te kijken hoe deze steun financieel effectiever kan worden ingezet.

Afbeelding

Met technologische aanpassingen in huis, kunnen mensen langer zelfstandig blijven wonen. Techniek kan niet het menselijk contact vervangen, maar wel een hulpmiddel zijn in de dagelijkse zorguitvoering of het onderhouden van sociaal contact.

Met de implementatie van technologie kan er op zorggebied veel worden mogelijk gemaakt. Essentieel is een mentaliteitsverandering: zowel burgers als zorgprofessionals moeten technologie niet langer zien als een ondermijning van de kwaliteit van de zorg, maar als een hulpmiddel en toevoeging daarvan, waarmee de eigen zelfstandigheid kan worden verbeterd en verlengd. 

Online marktplaatsen zoals Zorgvoorelkaar.com en Mijnbuurtje.nl zijn platformen waar mensen op vrijwillige basis met elkaar in contact kunnen komen voor hulp. Zo houden mensen niet alleen meer binding met hun buurt, maar onderhouden zij sociale contacten terwijl zij ondersteuning ontvangen. Hoe een dergelijk initiatief ingezet kan worden, uitgelegd in de sessie ‘Hoe krijg je meer verbinding in de buurt met online dorpspleinen en marktplaatsen?’.

“Lang leve thuis!”, maar wie zorgt hiervoor?

Ouderen moeten langer thuis blijven wonen. Dat is niet alleen van belang voor de zorgbelasting, maar ook voor ouderen zelf: zij blijven het liefst zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving. Daarbij is het essentieel dat zij actief en zelfredzaam blijven. Hoe gemeenten daaraan bij kunnen dragen, werd besproken in de sessie ‘“Lang leve thuis!”, maar wie zorgt hiervoor?’.

The Flying Domotica’s: acceptatie van zorg- en thuistechnologie

Met technologie is er veel mogelijk om ouderen langer thuis te kunnen laten wonen. Maar dit wordt nog nauwelijks toegepast. Een belangrijke oorzaak daarvan is onvoldoende bewustwording: bij ouderen, maar ook bij mantelzorgers, vrijwilligers en professionals. Bovendien overheerst vaak nog het idee dat technologie de menselijke maat ondermijnt. In de sessie ‘The Flying Domotica’s: acceptatie van zorg- en thuistechnologie’ werd een oplossing gegeven. Mbo- en hbo-studenten bezoeken de wijk en brengen aan de hand van vragenlijsten de zorgbehoefte in kaart.

Afbeelding

Soms staan goede ideeën op zichzelf. Deze ideeën zijn ondergebracht bij het thema ‘Divers’.

Huis van de Buurt

In de sessie ‘Huis van de Buurt’ werd gesproken over het benutten van de mogelijkheden van leegstand bij zorgpanden. Omdat er minder activiteiten worden georganiseerd op het gebied van welzijn, worden deze panden minder gebruikt. Dat geeft ruimte voor buurtinitiatieven om de ruimte in te zetten zoals Huis van de Buurt. 

De dorpswinkel Superr en de Zorgvilla - mbo aan het werk

Wat kun je doen met een buurtwinkel die op het punt staat te verdwijnen? Omvormen tot dorpswinkel. Dat is wat er in Holwierde gebeurde. In de dorpswinkel is een huisarts met apotheek gevestigd, wordt invulling gegeven aan dagbesteding voor verstandelijk gehandicapten en wordt een re-integratieproject vanuit de GGZ uitgevoerd. Mbo- en hbo-studenten werken aan nieuwe activiteiten en zullen ook onderzoek doen. De verschillende mogelijkheden en initiatieven werden besproken in de sessie ‘De dorpswinkel Superr en de Zorgvilla - mbo aan het werk’.  

Afbeelding

ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek en stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis - om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het ministerie van VWS en NWO.

Colofon 

Redactie: Marc van Bijsterveldt (Plenair), Dionne Boekestijn, Jos Zandvliet, 
Eindredactie: Miranda Pieterse, Marijn van Zanten, 
Fotografie: MARIJNIZmedia