‘Het is cruciaal dat iedereen uit de koker van de eigen processen stapt’
Meer begrip kweken
Jarenlang was Danny Garland van WijZijn, een organisatie voor maatschappelijk welzijn in 10 gemeenten in West-Brabant en Tholen, regiomanager in Bergen op Zoom. Mooi werk, maar ze had toch het gevoel te weinig ‘met de voeten in de klei’ te staan. Toen ze eind 2023 gevraagd werd de Regionale Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag (RKOG) West-Brabant als programmamanager te coördineren, aarzelde ze geen moment. ‘Projectmatig werken, met een kop en een staart, en samen met anderen aan een thema raken dat er écht toe doet. Onbegrepen gedrag ligt maatschappelijk gevoelig, en die gevoeligheid neemt alleen maar toe. In mijn eigen omgeving maak ik zelf mee hoe complex het kan zijn. Ik wil heel graag bijdragen aan het kweken van meer begrip.’
Het concrete leven centraal
RKOG West-Brabant – een regio met 700.000 inwoners in 14 gemeenten – wil beginnen bij de inwoner en diens leefomgeving. Een website heeft de werkplaats nog niet, maar op haar LinkedIn-pagina schrijft Garland over de inzet van RKOG West-Brabant: ‘Juist vanuit oprechte interesse en present zijn kunnen we perspectief creëren. Hier zien wij de crux van de inrichting van de werkplaats.’ Onbegrepen gedrag is niet zomaar te veranderen, vertelt Garland. ‘Daar gaat het ons ook niet om. Wat wél telt, is dat alle betrokkenen zich inzetten het gedrag van iemand beter te begrijpen. Wat betekent dit gedrag vanuit het perspectief van deze persoon én zijn of haar omgeving?’ Door als het ware naast deze mensen te gaan staan, kun je volgens Garland bij het begin beginnen, namelijk het concrete leven van iemand in een complexe situatie.
Uit de koker stappen
Aansluitend bij de leefwereld, wil het RKOG West-Brabant een ‘actie-lerend netwerk’ zijn, vervolgt Garland. Het doel: een betere aansluiting organiseren tussen het persoonlijke, professionele, sociaal-maatschappelijke, organisatorische én financiële systeem. Dat klinkt nog wat abstract, erkent ze, maar het startpunt om hier te komen is heel concrete casuïstiek. ‘We kiezen voor praktijkgericht actieleren: ophalen en leren van situaties die de deelnemers in de werkplaats tegenkomen. Samen onderzoeken we waar het niet goed gaat, waarom dat zo is en wat we daaraan kunnen doen. En omgekeerd: waar gaat het wél goed en wat kunnen we daarvan leren?’ Je ziet onbegrepen gedrag overal, licht Garland toe, en het gaat om veel meer dan de soms spectaculaire casussen die de media halen. Door uiteenlopende maatschappelijke organisaties samen te brengen, hoopt de RKOG dat iedereen ‘uit de koker van de eigen processen’ stapt. En de blik verder verbreedt.
We willen leren van situaties die de deelnemers in de kenniswerkplaats tegenkomen.
Actielerend onderzoek
De uitkomsten van de casuïstiekbesprekingen voeden een tweede deelproject van de kenniswerkplaats: het ondersteunen van praktijkprofessionals met leermiddelen en activiteiten. Om de vertaling van casuïstiek naar leren goed te doen, werkt RKOG West-Brabant nauw samen met het lectoraat Mind the Gap van Avans Hogeschool. Garland: ‘Zij hebben al veel ervaring met actiegericht onderzoek rond onbegrepen gedrag en hebben dat onder meer al voor de politie opgezet. Alle drie de deelprojectleiders zijn onderzoekers bij Avans, gespecialiseerd in actielerend onderzoek.’ Cruciaal is verder de inbreng van ervaringsdeskundigen, die de RKOG West-Brabant bijvoorbeeld betrekt via Fameus, het centrum voor herstel en ervaringsdeskundigheid van GGz Breburg, of via HerstelXL, de herstelacademie van GGZ WNB.
Onafhankelijke procesbegeleiding
De inbreng van ervaringsdeskundigheid is ook cruciaal voor het welslagen van het derde deelproject: creëren van randvoorwaarden voor de uitvoeringspraktijk. Ook hier gaat het er volgens Garland om een kokerblik te vermijden, in dit geval die van de professional en de bestuurder. Ze noemt de aanpak van de kenniswerkplaats ‘een reis’, en je bereikt je bestemming alleen als ervaringsdeskundigen vanaf de eerste etappe meereizen met professionals, bestuurders en actieonderzoekers. De deelprojecten 1 en 2 zijn inmiddels gestart, de voorbereidingen voor nummer 3 zijn net begonnen. De eerste stap daarin is de keuze van wat Garland een ‘externe moderator’ noemt: een onafhankelijke persoon die – zonder belangen – het proces naar een betere uitvoeringspraktijk gaat begeleiden.
Niet de organisatie staat centraal, maar de vraag wat iemand in een bepaalde situatie nodig heeft.
Buiten de lijntjes
Ervaringsdeskundigheid voorkomt dat de werkplaats in de technocratische valkuil stapt waar Joke van der Meulen van het begeleidingsproject BE-Grip in een eerder interview op wees. Garland is het erg met haar eens: een persoon is niet zijn of haar diagnose; en iemand met psychotische klachten bijvoorbeeld, is niet een bepaald ‘soort’ mens. De technocratische reflex is om problemen te beschouwen vanuit de kaders van organisaties en systemen, stelt Garland. ‘Door te vertrekken vanuit het perspectief van inwoners willen wij het omkeren. Niet de organisatie staat centraal, maar de vraag wat iemand in een bepaalde situatie nodig heeft. De kwestie is dan: wat kunnen wij samen doen om dat te bieden? Het gaat soms óók om mensen met beginnende dementie, of met een licht verstandelijke beperking. Voor hen kan het misschien heel goed zijn hulp te krijgen van een schuldhulpverlener in plaats van iemand uit de ggz. Mijn pleidooi: laten we met elkaar de tekening opnieuw maken en daarbij juist ook buiten de lijntjes durven kleuren.’
Actieprogramma Grip op Onbegrip
De ambitie van het ZonMw-actieprogramma Grip op Onbegrip is het versterken van een lerende omgeving en verbetercyclus in de regio ten behoeve van duurzame persoonsgerichte zorg en ondersteuning voor mensen met onbegrepen gedrag. De lerende omgeving heeft betrekking op het sociaal, zorg- én veiligheidsdomein. Het programma bouwt voort op het Actieprogramma ‘Lokale initiatieven voor mensen met Verward Gedrag’ en sluit aan bij verschillende initiatieven die zijn ontplooid rondom verward gedrag, beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Waar het voorgaande programma hoofdzakelijk was gericht op het lokaal verbeteren van de praktijk, wordt in de komende jaren binnen Grip op Onbegrip gewerkt aan het verder brengen van goede praktijken en het duurzaam verbinden van praktijk en kennis en het stimuleren van een lerende cyclus.
De Regionale Kenniswerkplaats Onbegrepen Gedrag West-Brabant (RKOG), een initiatief van 12 gemeenten in de regio, GGD West-Brabant, WijZijn, IMW Breda, NMO, GGz Breburg, GGZ Westelijk Noord-Brabant (GGZ WNB), Avans Hogeschool, Veilig Thuis West-Brabant en Politie Zeeland West-Brabant.
Tekst: Marc van Bijsterveldt (mei 2024)